راه ترقی - دنیای اقتصاد /رسیدن مصرف برق به یک قله تاریخی در اردیبهشت 1404 خبر از وضعیت سخت پیش روی کشور دارد.
ظاهرا در 14اردیبهشت میزان مصرف برق با رشد 50 درصدی نسبت به روز مشابه سال قبل به 59هزار مگاوات رسیده که عددی کم‌سابقه است. البته در اردیبهشت سال قبل مصرف برق تا 50هزار مگاوات نیز رسیده بود. با این حال، از آنجا که افزایش 10 تا 20هزار مگاواتی مصرف برق در بهار امسال زنگ خطر خاموشی‌های گسترده در ماه‌های گرم تابستان پیش‌رو را به صدا درآوده، «دنیای‌اقتصاد» فرضیه‌های مختلف پیرامون این جهش غیرمنتظره را بررسی کرده است. مهم‌ترین عللی که احتمالا سبب شده تا مصرف برق به این نقطه برسد به ترتیب شامل «اثر افزایش دمای هوا»، «اثر استخراج رمزارز»، «اثر شوک دلار»، «اثر فرسودگی شبکه» و «اثر ترس صنایع از ناترازی در ماه‌های آتی» هستند؛ مواردی که تایید آنها نیازمند شواهد بیشتری است.
درحالی‌که هنوز بهار به نیمه نرسیده، مصرف برق ایران با رشدی خیره‌کننده به مرز 60هزار مگاوات رسیده است. موضوعی که از تغییر روند بلندمدت مصرف برق در کشور و شدت گرفتن ناترازی خبر می‌دهد. بسیاری از ناظران با تعجب از دلایل افزایش 20هزار مگاواتی مصرف برق می‌پرسند. اوج مصرف برق در 4 اردیبهشت1403 در حالی حدود 40هزار مگاوات بوده که گرمای زودرس، زمینه‌ساز عبور مصرف برق از 59هزار مگاوات شده است. البته در اردیبهشت سال قبل گاه حجم مصرف برق به 50هزار مگاوات نیز رسیده است؛ اما رشد 20هزار مگاواتی مصرف برق موضوعی نیست که به سادگی قابل هضم باشد.
گفت‌وگوی «دنیای‌اقتصاد» با کارشناسان و صاحب‌نظران نشان می‌دهد ترکیبی از عوامل احتمالا سبب شده تا برق به قله تاریخی خود در اردیبهشت‌ماه برسد.پنج علت احتمالی این داستان از دید صاحب‌نظران به ترتیب «افزایش دمای هوا»، «استخراج رمزارز»، «شوک دلار»، «فرسودگی شبکه» و «ترس از ناترازی در ماه‌های آتی» عنوان شده است. این یعنی افزایش 20هزار مگاواتی پیک مصرف برق ایران نتیجه ترکیبی از گرمای زودرس، وابستگی به سیستم‌های سرمایشی با راندمان پایین، ترس تولید از شدت گرفتن ناترازی و زیرساخت‌های رو به فرسایش است. همچنین تمایل به افزایش شیفت‌های تولید به‌دلیل کاهش قیمت ارز و اثری که بر بهای مواد اولیه دارد صنایع را به سمت سه شیفته شدن و انبار محصول برای فروش در ماه‌های آتی سوق داده و عامل رشد مصرف برق شده است. البته در بین همه دلایل ذکرشده، گرمای هوا مزید بر علت است.
برای نمونه هاشم اورعی، متخصص صنعت برق به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «احتمالا این مصرف به بخش خانگی برمی‌گردد و گرمایش زودرس هوا باعث شده است که بار سرمایشی زودتر آمده باشد. سال گذشته بیش از 35هزار مگاوات مربوط به بار سرمایشی بوده که نیمی از مصرف کشور بوده و متاسفانه این افزایش مصرف مربوط به بخش خانگی است و باید گفت متاسفانه چون این حجم از مصرف به بخش غیرفعال اقتصاد تخصیص یافته است؛ به این معنی که کارخانه‌ها استفاده‌ای از این برق و انرژی برای تولید نداشتند.»
افزایش یک‌باره 20هزار مگاواتی مصرف برق ابهامات درباره این تغییر یک‌باره را شدت داده است. اینکه وقوع چنین رکوردی چرا رخ داده و چه معنایی دارد، دستمایه گزارش حاضر بوده است.

بازار
احتمال اول؛ اثر گرما بر مصرف برق
بررسی دقیق‌تر دلایل جهش خیره‌کننده مصرف برق نشان می‌دهد در این موعد از سال نسبت به سال قبل دست‌کم دمای هوا بین 4 تا 7 درجه بیشتر شده است. برای نمونه دمای هوای تهران در 15اردیبهشت در سقف خود معادل 33درجه و در کف خود به حداقل 20درجه رسیده؛ درحالی‌که دمای هوا در 15اردیبهشت1403 حداکثر 26درجه و حداقل 24درجه بوده است. بنابراین ممکن است بخشی از افزایش مصرف برق به‌دلیل دمای هوا باشد؛ اما افزایش بی‌سابقه 20هزار مگاواتی پیک مصرف برق ایران در سال1404 را نمی‌توان کلا به این داستان ربط داد.
احتمال دوم؛ زیرساخت‌های فرسوده
علاوه بر گرما، ناترازی مزمن تولید و مصرف برق نیز در این افزایش نقش داشته است. ظرفیت عملی تولید برق ایران حدود 60 هزار مگاوات است؛ درحالی‌که پیک مصرف در تابستان1404 به بیش از 75هزار مگاوات رسیده است. شبکه توزیع فرسوده، اتلاف 7 تا 8هزار مگاواتی برق در انتقال و تاخیر در توسعه نیروگاه‌ها، توانایی پاسخگویی به این تقاضا را محدود کرده است.
احتمال سوم؛ شوک دلار
یک تحلیل متفاوت از بخش صنعت نشان می‌دهد افزایش سطح مصرف برق نه از 15اردیبهشت که از 15فروردین شروع شده و روند متفاوتی را به شبکه نیروگاه‌ها تحمیل کرده است. مذاکرات برای توافق هسته‌ای نیز تقریبا از همین بازه زمانی شروع شده و اثر عمیقی روی قیمت دلار گذاشته است؛ موضوعی که سبب کاهش قیمت مواد اولیه و رشد انگیزه صنایع برای تولید در ابتدای سال دارد. از آنجا که انتظارات تورمی یک پای ثابت اقتصاد ایران است و این موضوع اثر عمیقی بر قیمت محصولات صنعتی و تولیدات مصرفی دارد، صنایع پس از شوک دلار و کاهشی شدن قیمت‌ها به سمت رشد تولید و پر کردن انبارها حرکت کرده‌‌اند.موضوعی که اگر صحت داشته باشد، قطعا روی رشد تقاضای برق اثر خواهد داشت. گفت‌وگوی «دنیای‌اقتصاد» با برخی از فعالان صنعتی نشان می‌دهد در بخشی از صنایع غذا، بخشی از صنعت فولاد و نیز برخی از صنایع مصرفی این اتفاق حادث شده است. البته اینکه این موضوع حتما دلیل رشد مصرف برق باشد، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و به سادگی قابل اثبات نیست.
احتمال چهارم؛ ترس از ناترازی بیشتر
این موضوعی است که احتمال آن بسیار زیاد است. صنایع با این فرض که در خرداد، تیر و مرداد گرما به اوج رسیده احتمالا از فروردین به سمت افزایش شیفت‌های صنعتی حرکت کرده‌اند و به همین دلیل مصرف برق را شدت داده‌ و عامل رسیدن مصرف برق به پیک در 14اردیبهشت شده‌اند. نگاهی به اوج بار روزانه در دو هفته نخست اردیبهشت گویای عبور مصرف برق در همه این روزها به ورای 50هزار مگاوات است؛ عددی که تنها یکبار در اردیبهشت 1403 تجربه شده بود. به نظر می‌رسد تلاش برای انبار کردن کالا برای تحویل سفارش‌های دریافتی و ترس از خاموشی چراغ کارخانه‌ها در نتیجه قطع برق است.
احتمال پنجم؛ رمزارز
همیشه یک پای داستان ناترازی و خاموشی مساله استخراج رمزارز است که به‌طور کلیدی روی مصرف برق اثر می‌گذارد. وزارت نیرو در گزارشی رسمی در اواخر دولت دوازدهم خبر از اثر استخراج رمزارز روی مصرف برق تا سطح 2500مگاوات داد که رقم قابل توجهی است.
داستان عجیب برق در قله
روز گذشته خبرگزاری تسنیم با انتشار گزارشی مدعی رشد عجیب 50درصدی مصرف برق در میانه اردیبهشت شده است. ادعایی که به نظر می‌رسد با واقعیت‌های موجود در صنعت برق کشور همخوانی چندانی ندارد و بررسی‌های دقیق‌تر خلاف آن را نشان می‌دهد. تسنیم در گزارش خود آورده است: «آن‌طور که آمار مدیریت شبکه برق ایران نشان می‌دهد، در روز گذشته نسبت به روز مشابه سال قبل، رشد 19هزار و 773مگاواتی مصرف برق را در لحظه پیک روزانه شاهد بودیم که این میزان افزایش مصرف در میانه بهار، بی‌سابقه است. این به‌معنای رشد 50درصدی مصرف برق در روز گذشته است.» البته عصر دیروز مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل توانیر در خبری دیگر اعلام کرد رشد مصرف برق در کشور 9هزار مگاوات بوده است. عددی که تحقق آن نیازمند وقوع رخدادهای مختلفی در بخش مصرف برق است.
بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» و گفت‌وگو با کارشناسان حوزه برق نشان می‌دهد رشد 50 درصدی مصرف برق تنها در صورتی امکان‌پذیر است که صنایع بزرگ و جدیدی وارد مدار مصرف شده باشند که در یک دوره زمانی کوتاه‌مدت و با توجه به وضعیت ناترازی برق دور از ذهن است. کارشناسان و فعالان بخش صنعت نیز با دیده تردید به این داستان نگاه می‌کنند و بر این باورند که نمی‌توان افزایش تولید صنایع بزرگ سیمان، فولاد و پتروشیمی را عامل رشد 25 تا 50 درصدی مصرف برق دانست؛ زیرا این صنایع در حال حاضر با ظرفیت دو شیفت مشغول به کار هستند و امکان افزایش به سه شیفت به‌دلیل محدودیت‌هایی چون کمبود نیروی کار و مواد اولیه وجود ندارد. از سوی دیگر، فعالان صنعتی از ظرفیت‌های محدود تولید برق در کشور آگاه هستند و می‌دانند که زیرساخت‌های کشور توانایی تامین چنین حجمی از افزایش مصرف را ندارد.
آمارهای رسمی چه می‌گویند؟
مقایسه ادعای رشد 50درصدی مصرف برق با آمارهای رسمی منتشرشده توسط سخنگوی صنعت برق، تناقض آشکاری را نشان می‌دهد. مصطفی رجبی‌مشهدی در تاریخ 8اردیبهشت1404 طی گزارشی که توسط خبرگزاری توانیر منتشر شد، از رشد 13.6درصدی تقاضای برق خبر داده و اعلام کرده است که مصرف برق از حدود 48هزار و 876مگاوات در سال گذشته به حدود 56هزار مگاوات در روز 7اردیبهشت رسیده است. وی دلیل این افزایش را گرمای زودرس در کشور عنوان کرده و گفته است که این رشد تقاضا به مراتب فراتر از رشد 8.7درصدی سال گذشته است. همچنین رجبی‌مشهدی در گزارش دیگری که در تاریخ 13اردیبهشت منتشر شده، از رشد 9هزار مگاواتی تقاضای مصرف برق خبر داده و اعلام کرده است که حداکثر اوج بار در اردیبهشت به 58هزار و 700مگاوات رسیده که نسبت به سال قبل 9هزار مگاوات افزایش داشته است. وی این میزان رشد تقاضا را در فصل بهار کم‌سابقه توصیف کرده، اما در هیچ یک از گزارش‌های رسمی، سخنی از رشد 50درصدی مصرف برق به میان نیامده است.
آیا رشد 50درصدی واقعی نیست؟
امین گشتی، کارشناس صنعت برق، در گفت‌وگو با خبرنگار «دنیای اقتصاد» تاکید کرد که نیروگاه‌های کشور با حدود 60درصد راندمان کار می‌کنند و ظرفیت افزایش تولید برق را به میزانی که بتواند پاسخ‌گوی رشد 50درصدی مصرف باشد، ندارند. علاوه بر این، روند افزایش مصرف برق که در آمارهای رسمی منتشرشده مشاهده می‌شود، به‌صورت تدریجی است.
از نظر این کارشناس وضعیت فعلی مصرف برق در کشور هرچند نگران‌کننده توصیف شده، اما ارائه آمارهای غیرواقعی و اغراق‌آمیز، نه تنها کمکی به حل مشکل نمی‌کند، بلکه می‌تواند به تشویش اذهان عمومی و ایجاد نگرانی‌های غیرضروری در جامعه منجر شود. آنچه مسلم است، صنعت برق کشور همچنان با چالش‌های جدی روبه‌رو است و افزایش مصرف برق در میانه بهار، زنگ خطری برای تابستان پیش رو به شمار می‌رود که نیازمند توجه و برنامه‌ریزی دقیق مسوولان و همکاری عموم مردم در مدیریت مصرف برق است.