بزرگنمايي:
راه ترقی- آیت‌الله «سید ابراهیم رییسی»، رییس جمهوری کشورمان بنا به دعوت رسمی
فدراسیون روسیه امروز چهارشنبه 29 دی‌ماه 1400 به مسکو سفر کرد. این سفر که
در ادامه راهبرد منطقه‌گرایی و نگاه به شرق انجام خواهد شد، از ابعاد
بسیار مهم راهبردی به ویژه در حوزه گسترش همگرایی، همکاری‌های تجاری و
اقتصادی و امنیت دسته‌جمعی برخوردار است.
در این راستا وزیر امور خارجه در گفت و گویی به بررسی ابعاد این سفر پرداخته است.
طرح امنیت جمعی خلیج فارس، ارائه شده از سوی روسیه
مفاد طرح امنیت دسته جمعی خلیج فارس که از سوی فدراسیون روسیه
ارائه شده چیست؟ چقدر با طرح پیشنهادی ایران تفاوت داشته و تا چه میزان
ظرفیت کاهش چالش‌های امنیتی موجود در منطقه خلیج فارس را از نظر اجرایی
دارد؟
موضع اصولی جمهوری اسلامی ایران، تامین امنیت منطقه از سوی کشورهای
منطقه است. جمهوری اسلامی ایران همواره بر سیاست اصولی خود در تقویت حسن
همجواری، اعتمادسازی و گفت و گو با همسایگان تاکید داشته و حصول امنیت
پایدار را جز از طریق همکاری، مشارکت و صلح ممکن نمی‌داند.
ما قبلا ایده تشکیل مجمع گفت و گوی منطقه‌ای و ابتکار همکاری‌های
منطقه‌ای را با کشورهای منطقه ارائه کرده‌ایم. هدف ما حفظ ثبات و امنیت
منطقه است. در این راستا کشور روسیه طرحی را به منظور ایجاد نظام امنیتی
خلیج فارس با مشارکت منطقه‌ای و حمایت فرامنطقه‌ای ارائه داده که در
دوره‌های مختلف مورد بازبینی قرار گرفته است.
طرح ارائه شده روس‌ها از لحاظ نظری با بسیاری از مبانی و روش‌های مطرح
شده در ابتکارات ارائه شده کشورمان از جمله: پایبندی به حقوق بین‌الملل،
مبارزه با تروریسم، شفافیت نظامی، کنترل تسلیحات، تلاش برای خاورمیانه عاری
از سلاح‌های هسته‌ای بر اساس معاهده ان.پی.تی، در نظر گرفتن منافع
بازیگران منطقه‌ای در فرآیند ارزیابی، همکاری اقتصادی در زمینه توسعه
یک‌پارچه زیرساخت‌های انرژی و حمل‌ونقل و همچنین تسهیل در زمینه‌های
گردشگری، پزشکی، فرهنگی و تعاملات سیاسی در کنار مسائل امنیتی همخوانی
دارد.
در همین راستا از تلاش آنها برای برگزاری نشست شورای امنیت در رابطه با
امنیت خلیج فارس در تاریخ 20 اکتبر 2020 حمایت کردیم. در عین حال ارائه
هرگونه طرحی برای تامین امنیت منطقه باید درون‌زا باشد و با حضور کشورهای
منطقه دنبال شود و مسائل غیر مرتبط با آن از دایره پردازش بیرون باشد.
عنصری مانند رژیم صهیونیستی هم برای خاورمیانه و هم برای خلیج فارس موجب
ناامنی است.
همکاری‌های بلندمدت ایران وروسیه
با توجه به عبور قابل قبول جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون
روسیه از مرحله مشارکت سیاسی، آیا شرایط برای ورود دو کشور به مرحله
همکاری‌های بلندمدت اقتصادی در حوزه‌های انرژی، ترانزیت، حمل‌ونقل و
سرمایه‌گذاری مهیا است؟
موضوعات متنوع راهبردی در روابط تهران و مسکو وجود دارد. ما روسیه
پوتین را متفاوت از شوروی سابق دانسته و نگاه راهبردی دو کشور به مناسبات
خارجی را نقطه اتکای روابط جدید می‌دانیم. سوریه در سال‌های اخیر مدلی موفق
از همکاری‌های منطقه‌ای دو کشور به حساب می‌آید. با وجود محدودیت‌های ناشی
از تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، تمایل زیادی از
سوی بخش خصوصی و دولتی دو کشور برای همکاری در زمینه صادرات و واردات به
روسیه وجود دارد.
شرکت‌ها و مراجع اقتصادی روسیه نیز با توجه به ملاحظات خود ناشی از
تحریم‌های آمریکا علیه ایران و تحریم‌های غرب علیه روسیه، محدودیت‌های
مالی، فنی، لجستیکی و... و توان مالی طرف‌های ایرانی، همکاری‌هایی را در
حوزه‌های بازرگانی، سرمایه‌گذاری و خدمات فنی-مهندسی در دستور کار قرار
داده‌اند. توسعه همکاری‌های تجاری دو کشور، گسترش همکاری‌های بلندمدت و رفع
برخی از موانع از جمله ضعف زیرساخت‌ها، منابع مالی و سرمایه‌گذاری و تلاش
برای بی‌اثر کردن تحریم‌های بین‌المللی علیه دو کشور، به طور جدی در دستور
کار قرار گرفته است.
توازن در ارتباط با غرب و شرق
دولت سیزدهم در مدت کوتاه فعالیت خود گام‌های مهمی در حوزه
توسعه روابط با همسایگان و همچنین قدرت‌های آسیایی چون چین برداشته است.
برنامه دستگاه دیپلماسی برای توازن‌بخشی به روابط خارجی با کشورهای غربی و
شرقی چیست؟
روابط خارجی دولت سیزدهم در چارچوب «سیاست خارجی متوازن، دیپلماسی
پویا، هوشمند و تعامل» طراحی شده و تمرکز دستورکار دستگاه دیپلماسی از آغاز
فعالیت دولت جدید، بر اولویت‌های سه‌گانه «سیاست همسایه‌محور»، «سیاست
آسیامحور با تأکید بر نگاه به شرق» و «دیپلماسی اقتصادمحور» استوار گردیده
است. دولت سیزدهم علاوه بر معضلات قبلی در حوزه همسایگی، با بحران‌های
جدیدی در خصوص افغانستان و قفقاز جنوبی، تأمین واکسن کووید 19 و دریافت
مطالبات ارزی نیز مواجه شد که خوشبختانه در همین مدت کوتاه، دستاوردهای
نمایانی در تأمین منافع ملی از رهگذر اهداف و اولویت‌های اعلامی داشته است.
برای نمونه جمهوری اسلامی ایران توانسته است برای حل مشکل بدهی بابت
دریافت گاز به ترکمنستان بر مبنای همکاری در حوزه تجاری و انرژی تفاهم کند،
با عراق در مورد وصول بدهی‌ها به رویکرد تعاملی برسد و روند تعاملات با
کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله عمان، قطر، کویت، همکاری با امارات و نیز
گفت وگوها با عربستان را به فاز جدیدی برساند.علاوه بر این دستگاه دیپلماسی
توانسته است قرارداد مشارکت راهبردی 25 ساله ایران و چین را به مرحله
اجرایی برساند، مقدمات انعقاد پیمان مشابه با روسیه را تمهید نماید، روابط
تجاری با هند را فعال‌تر کرده و عضویت ناظر در سازمان همکاری شانگهای را به
عضویت دائمی تبدیل و پنجره فرصت عظیمی را بر روی مثلث سیاست، تجارت و
اقتصاد کشور بگشاید.
سفر جناب آقای دکتر رئیسی به روسیه نقطه عطفی در این سیاست حسنِ همسایگی
و نگاه به شرق است. پیش از این نیز سفر دکتر رئیسی به تاجیکستان و
ترکمنستان با هدف شرکت در اجلاس سران شانگهای و اکو و همکاری‌های دوجانبه
انجام شده است.
البته در کنار اولویت های مزبور، سیاست خارجی دولت ارکان متوازن، پویا و
هوشمند دارد. این بدین معناست که اگر چه توسعه روابط با کشورهای همسایه،
فعال کردن دیپلماسی اقتصادی و اولویت دادن به اقتصاد در تعاملات خارجی، به
ویژه با شرکای شرقی و آسیایی از اولویت‌های دستگاه دیپلماسی است ولی معنای
دیگر سیاست خارجی متوازن و پویا و هوشمند آن است که در یک جهت متوقف
نمی‌ماند، از توجه به سایر مناطق جغرافیایی شامل آفریقا، آمریکای لاتین،
اروپا و آرایش کنشگران در نظام بین‌الملل غافل نمی‌شود، وزن ژئوپلیتکی و
ژئواکونومیکی مناطق و بازیگران عرصه بین‌المللی را به صورت واقع‌بینانه
ارزیابی می‌کند و روابط با آنها را بر اساس وزن راهبردی هر یک، تنظیم و
بازتنظیم می‌نماید.
سیاست خارجی فعال، پویا و هوشمند، مستلزم کنش‌گری فعال در منطقه و جهان
است و نمی‌تواند از سوی کنشگران جهانی مورد اغماض و مسامحه قرار گیرد. حجم
وسیع گفت و گوهای تلفنی رئیس جمهور و وزیر امور خارجه با همتایان خارجی،
میزبانی از مقامات عالی سیاسی و اقتصادی سایر کشورها، آغاز مذاکرات ایران
برای رفع تحریم‌های ظالمانه؛ و سفرها، ملاقات‌ها و رایزنی‌های گسترده معاون
سیاسی وزیر امور خارجه با طیفی از مقامات خارجی اروپایی و غیر اروپایی نیز
در همین راستا قابل ارزیابی است.ابتکارات، تلاش‌ها، اقدامات و سیاست‌ها در
حوزه سیاست خارجی ماهیتی فرآیندی دارند که در بستر زمان نتایج خود را به
ظهور می‌رسانند، لذا نتایج عمل سیاسی در بازه میان‌مدت و بلندمدت خود را
نشان می‌دهد.