بزرگنمايي:

 راه ترقی-  12 ماه مه (22 اردیبهشت) روز جهانی پرستار است. در ایران همه ساله پنجم جمادی‌الاول سالروز تولد حضرت زینب(س) به نام روز پرستار نام‌گذاری شده و از زحمات این قشر تقدیر می‌شود.

تا پیش از بروز همه‌گیری کرونا، فاصله میان استانداردهای پرستاری در کشور ما با سایر کشورهای توسعه‌یافته بیانگر لزوم اقدام جدی نظام بهداشت و درمان بود و حالا وضعیت به‌گونه‌ای است که کارشناسان و فعالان حوزه پرستاری می‌گویند نه تنها به اقدام جدی بلکه فوری نیاز داریم.

براساس آمار مربوط به سال 2017 و همچنان که دبیرکل خانه پرستار می‌گوید، نسبت پرستاران ایرانی 1.6 نفر به ازای هر هزار نفر برآورد شده و این در حالی است که وضعیت استاندارد، پنج تا 6 نفر برای هر هزار نفر است و در بدترین حالت این تعداد از سه نفر نباید پایین‌تر بیاید.

علاوه بر این، شاخص دیگر، نسبت تعداد پرستار به تخت بیمارستانی است. بنابر اظهاراتِ چند ماه پیشِ معاون پرستاری وزارت بهداشت، تعداد پرستار در کشور ما 0.9 نفر به ازای هر تخت بیمارستانی است و اگر سالانه 10 هزار نفر کارشناس پرستاری تربیت کنیم در کمتر از 10 سال آینده به سقف استاندارد می‌رسیم.

نسبت پرستاران ایرانی 1.6 نفر به ازای هر هزار نفر برآورد شده بود و این در حالی است که وضعیت استاندارد، پنج تا 6 نفر برای هر هزار نفر استدر این میان و با توجه به نیاز مبرم کشور به تخصص پرستاران، پدیده‌ای به نام «مهاجرت پرستاران» اوضاع را پیچیده‌تر کرده است.

پیمایش ارزیابی مهاجرت پرستاران
«پیمایش میل و تصمیم به مهاجرت در میان پزشکان و پرستاران» که در سال 1400 برای نخستین‌بار اجرا شد می‌گوید نزدیک به 12 درصد پرستاران مایلند دست به مهاجرت بزنند.

در همین پیوند، اظهارات «محمد شریفی‌مقدم» دبیرکل خانه پرستار در اواسط بهمن‌ماه پارسال به شکلی جدی‌تر نگاه‌ها را به مساله مهاجرت پرستاران دوخت. به گفته وی در حالی که کشور به جذب پرستار نیاز دارد در یک سال اخیر حدود 2 هزار پرستار اقدام به مهاجرت کرده‌اند.

2 ماه پیش از این گفته‌ها، «آرمین زارعیان» رئیس هیات مدیره نظام پرستاری تهران با برآورد رقم مهاجرت پنج تا هشت هزار پرستار در سال اول کرونا، گفته بود مجوز خروج از کشور پرستاران در تهران در سال‌های پیش به طور میانگین ماهانه پنج نفر بود که این عدد در دوران کرونا در تهران به ماهی 500 درخواست خروج از کشور رسید.

پیمایش میل و تصمیم به مهاجرت در سال 1400 می‌گوید نزدیک به 12 درصد پرستاران مایلند دست به مهاجرت بزنندزارعیان البته چند هفته بعد و در میانه دی‌ماه با بیان این‌که در دو سال نزدیک به 4 تا 5 هزار پرستار از کشور خارج شدند، بیان کرد: درخواست برای مهاجرت پرستاران کاهش پیدا کرده زیرا تسهیلات و فوق‌العاده ویژه‌هایی را برای پرستاران قایل شدند و با تاکید رهبر معظم انقلاب بر تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری، امیدواری‌ها میان اعضای این صنف افزایش یافته است.

جدا از فعالان صنفی پرستاری، آمارهایی هم از سوی مسئولان دولتی در ماه‌های اخیر درباره مهاجرت پرستاران اعلام شده است؛ از جمله دکتر «عباس عبادی» معاون پرستاری وزارت بهداشت در گفت‌وگوی ویژه خبری نوزدهم آذرماه پارسال اظهار داشت: در سال 99 حداقل 1250 نفر از سازمان نظام پرستاری درخواست برای مهاجرت (گوداستندینگ) کرده‌اند. البته تخمین‌زده می‌شود این عدد بیشتر باشد و اگر برآورد 1.5 تا 2 برابری داشته باشیم و اگر میانه را 1500 نفر در نظر بگیریم، می‌توان گفت که معادل 30 دانشکده پرستاری که نیروی انسانی را تربیت می‌کنند، مهاجرت داریم و این زنگ خطری برای نظام سلامت است.

مهاجرت با وجود نیاز شدید داخلی
درباره آمار و ارقام پرستاران در کشور، معاون پرستاری وزارت بهداشت، آبان‌ماه پارسال به «ایسنا» گفته بود در مجموع حدود 200 هزار نفر همکار پرستار در مجموعه کشور داریم که حدود 142 هزار نفر زیر مجموعه وزارت بهداشت هستند و 60 هزار نفر در سایر بخش‌ها ارائه خدمت می‌کنند.

معاون پرستاری وزارت بهداشت فروردین‌ماه 1401 در مصاحبه با «ایلنا» با یادآوری کمبود حداقل 100 هزار نفر کادر پرستار در کشور، بیان داشت: امیدواریم بتوانیم با کمک معاونت توسعه و سازمان اداری و استخدامی، مجلس شورای اسلامی و سازمان نظام پرستاری در سال جاری علاوه بر جذب پرستاران فعال در بحران کرونا، تعداد قابل توجهی نیروی پرستاری جذب و نسبت پرستار به تخت را به استاندارد نزدیک کنیم.

درخواست برای مهاجرت پرستاران کاهش پیدا کرده زیرا تسهیلات و فوق‌العاده ویژه‌هایی را برای پرستاران قائل شدند و با تاکید رهبر معظم انقلاب بر تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری، امیدواری‌ها میان اعضای این صنف افزایش یافته استبا توجه به این وعده‌ها می‌توان امیدوار بود مشکل امنیت شغلی پرستاران که هزاران‌نفر از آنان حتی در اوج کرونا گرفتار قراردادهای 89 روزه‌بودند برطرف شود، اما فعالان صنفی پرستاری مسائلی دیگری را نیز به عنوان محرک‌های مهاجرت عنوان می‌کنند که پرداختن به آن ضرورت دارد.

مواجهه پرستاران با شکاف‌های دستمزدی
«محمدرضا سقائیان فرد» فعال حقوق مدافعان سلامت در گفت‌وگویی درباره وضعیت دستمزدی پرستاران در سال‌های اخیر بیان می‌کند: تا جایی که اطلاع دارم تا پیش از تخصیص اعتبارات مورد نیاز دانشگاه‌های علوم پزشکی برای سال 1400، برخی از پرستاران با قرارداد 89 روزه ماهی 2 تا 3 میلیون حقوق پایه بیشتر نداشتند و از همه بدتر وضعیت پرستاران ساعتی بود که برخی ساعتی 25 هزار تومان دریافت می‌کردند.

سقائیان‌فرد می‌افزاید: پرستار در کشورهای اروپایی ماهانه حقوق چهار تا پنج هزار دلاری دریافت می‌کند و حتی روزانه 200 دلار به پرستارانی که از بیماران کرونایی مراقبت می‌کنند پرداخت می‌شود، یعنی دستمزد یک روز کار در بیمارستان‌های اروپایی برابر با یک‌ماه حقوق پرستار ایرانی است.

این فعال حقوق مدافعان سلامت می‌گوید: مساله دیگر که در این روند تاثیر زیادی دارد این است که پرستاران رسمی و پیمانی بخش دولتی بر اساس رتبه‌بندی شغلی در جایگاه بالینی و کارشناسی قرار می‌گیرند و بر این اساس است که امتیازاتشان را دریافت می‌کنند در حالی که در برخی از شرکت‌ها، پرستاران در ردیف شغلی یک کارگر تعریف می‌شوند؛ یعنی از قانون تامین اجتماعی و نه قانون خدمات کشوری پیروی می‌کنند. همین مساله سبب می‌شود بسیاری از امتیازهایی که پرستاران در سیستم دولتی دریافت می‌کنند از شرکتی‌ها سلب شود از جمله تفاوتی که از نظر حقوق پایه و مزایا نسبت به دیگران دارند.

به گفته برخی فعالان حقوق کادر درمان، دستمزد یک روز کار در بیمارستان‌های اروپایی برابر با یک‌ماه حقوق پرستار ایرانی استقانون بهره‌وری در مورد پرستاران اجرا می‌شود؟
به گفته فعالان صنفی حقوق پرستاران، یکی از دلایل تمایل پرستاران به مهاجرت، فشار کاری است که روی آن‌ها به خصوص در پیک‌های کرونایی تشدید می‌شود. این در حالی است که اجرای کامل «قانون ارتقاء بهره‌وری کارکنان بالینی نظام سلامت» می‌توانست از این فشارها بکاهد.

سقائیان‌فرد در این زمینه می‌گوید: در قانون بهره‌وری، مصوب شده یک پرستار در ماه بیش از 80 ساعت نباید اضافه‌کاری داشته باشد اما وقتی واقعیت را نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که از یک سو تعداد افراد مبتلا که باید از سیستم مرخصی بگیرند رو به افزایش است و از طرف دیگر، شیفت کاری بقیه پرستاران بیشتر می‌شود. افزایش ساعات کاری همچنین به معنی استراحت‌ کمتر برای آن‌ها نیز هست. همچنین اضافه‌کاری نیز افزایش می‌یابد؛ یعنی فرد به جای 80 ساعت اضافه‌کاری به دلیل نبود نیرو حدود 120 یا 130 ساعت افزایش حضور می‌یابد.


در همین ارتباط، «محسن عباسی» معاون اجرایی هیات مدیره نظام پرستاری تهران می‌گوید: در حوزه فعالیت ما دو قانون ارتقای بهره‌وری و تعرفه‌گذاری وجود دارد که متاسفانه حدود 13 یا 14 سال اجرایی نمی‌شد و زمستان گذشته مقرر شد اجرایی شود.
در قانون بهره‌وری بیان شده به تناسب سنوات خدمت، باید ساعت کار کم شود؛ یعنی از سقف 175 ساعت به 120 ساعت در ماه کاهش یابد. همچنین در این قانون، سقف اضافه‌کار با توافق خود پرستار حدود 80 ساعت تعیین شده‌ است یعنی اگر پرستار نخواهد، تنها می‌تواند موظفی خود را بگذراند، در حالی که در بیمارستان‌ها اغلب خلاف آن اتفاق می‌افتد و آنها مجبور به کار در ساعات اضافه هستند.
 

بار اضافی بر دوش پرستاران
به گفته برخی از فعالان صنفی حوزه سلامت، پرستاران در بسیاری موارد وظایفی فراتر از مسئولیت‌های پرستاری را متحمل می‌شوند.
به گفته سقائیان‌فرد، «پرستاران بیشتر موارد به ازای خدمتی که به بیمار ارائه می‌دهند و مرتبط با تخصص خودشان است، دستمزد دریافت می‌کنند در حالی که بسیاری از وظایفی که در عمل انجام می‌دهند خارج از تکلیف و وظیفه آنهاست.»

بر اساس قانون بهره‌وری، سقف اضافه‌کار با توافق خود پرستار حدود 80 ساعت تعیین شده‌ در حالی که گفته می‌شود پرستاران مجبورند ساعات بیشتری را در شیفت‌های کاری بگذرانندوی می‌افزاید: بسیاری از خدمات در سیستم بهداشت و درمان وجود دارد که وظیفه پزشک است تا آن کار را انجام بدهد و هزینه‌اش به پزشک می‌رسد و در نهایت آن کار هم به نام پزشک تمام می‌شود اما این پرستار است که در عمل آن وظیفه را انجام داده و همه این موارد، همان افزایش باری می‌شوند که متوجه پرستار در شیفت کاری می‌شود.

عباسی نیز در این زمینه به پراکندگی وظایف پرستاری اشاره می‌کند: در دوره کرونا شاهد بودیم برای نمونه، پرستاری را که در اورژانس روزانه 2000 تلفن‌ جواب می‌داد، راهنمایی می‌کرد و آمبولانس به جاهای مختلف می‌فرستاد، به اجبار به بیمارستانی می‌فرستادند تا شیفت‌های سخت را پرکند. چند روز بعد از او خواستند کار واکسیناسیون انجام دهد؛ یعنی 40 پایگاه اورژانس را تعطیل کردند تا او و کسانی مانند او کار واکسیناسیون انجام دهند. در حالی که واکسیناسیون برعهده شبکه‌های بهداشت و وظیفه اصلی اورژانس نجات جان بیماران است.

همچنان که اشاره شد، موضوع دستمزد تنها عامل تاثیرگذار بر مهاجرت پرستاران نیست.
«نسرین رجائیان» کارشناس ارشد پرستاری و فارغ‌التحصیل یکی از دانشگاه‌های دولتی در این زمینه می‌گوید:‌ انگیزه اصلی برای مهاجرت، کم‌شدن میزان سختی کار و دستیابی به تسهیلات پرستاران در کشورهای توسعه یافته‌ است. در این کشورها اغلب پرستارها از مالیات معافند و انواع خدمات اجتماعی را به دلیل سختی شغلشان دریافت می‌کنند.

موضوع دستمزد تنها عامل تاثیرگذار بر مهاجرت پرستاران نیست. برخی روی فشارهای محیطی و شغلی و گروهی هم بر نبود امنیت شغلی در صنف پرستاری تاکید دارندجمع‌بندی
پرستاران به‌ویژه آن‌هایی که در بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی قرارداد کاری محکمی ندارند، آن‌چنان که انتظار دارند از تحت پوشش ارائه تسهیلات و حمایت‌های مورد نیازشان قرار نمی‌گیرند.
به گفته سقائیان‌فرد، در طول سال‌های اخیر بسیاری از پرستاران به بیماری کووید دچار و در مراکز درمانی بستری شدند. آن‌ها در این مدت فقط از حمایت بیمه‌شان برخوردار بودند و هزینه‌ای یکسان با مردم عادی پرداخت می‌کردند و این در حالی بود که در محیط کار مبتلا شده بودند.

این در حالی است که هزینه‌های سنگینی برای تربیت پرستاران کشور پرداخت شده که به گفته عباسی معاون اجرایی هیات‌مدیره نظام پرستاری تهران، برای هر پرستار بیش از یک میلیارد تومان هزینه می‌شود اما به به دلیل ضعف در مدیریت نیروی انسانی جمعی از آنان راهی کشورهای دیگر می‌شوند.

در مجموع باید گفت همه‌گیری کرونا سبب شد تا پدیده‌هایی مانند مهاجرت پرستاران و معضلاتی همچون کمبود پرستار در کشور ملموس شود و بیشتر به چشم بیاید و به همین دلیل لزوم متوقف ساختن روند مهاجرت پرستاران و جذب آنان در نظام بهداشت و درمانی اهمیتی بیش از پیش یافته است. اقدامی که با تاکید رهبر معظم انقلاب در آذرماه سال گذشته برای تحقق مطالبات به حق این قشر، از سوی دولت کلید خورده و انتظار می‌رود، با نهایی شدن آنها، گام بلندی برای آسایش فکری و جسمی و مادی جامعه پرستاری کشور برداشته شود.