بزرگنمايي:

راه ترقی - آرمان ملی /متن پیش رو در آرمان ملی منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
توافق هسته‌ای موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در شرایطی قرار دارد که به همان میزان که احتمال احیا و از سرگیری آن می‌رود؛ به همان میزان نیز احتمال فروپاشی و از بین رفتن این توافق وجود دارد. خواسته‌های فرا برجامی آمریکا از ایران و عدم توجه به خواسته‌های ایران باعث شده تا مذاکراتی که می‌رفت در پایان دور هشتم به توافق منجر شود نیمه کاره رها شده تعلیق گردد و هیأت‌ها نیز به پایتخت‌های خود برگردند. حال پس از اینکه بیش از یک ماه از تعلیق مذاکرات می‌گذرد اروپایی‌ها آخرین تیر ترکش خود را برای از سرگیری مذاکرات رها کردند و انریکه مورا را به تهران فرستادند تا شاید کورسوی امیدی برای از سرگیری مذاکرات وین بیابند. در این میان مورا به تهران آمد، مذاکرات خود را انجام داد و پیشنهادات غربی‌ها را نیز به طرف ایرانی ارائه داد که به اذعان جوزپ بورل ایرانی‌ها نیز نگاه مثبتی به این پیشنهاد یا پیشنهادات داشته‌اند.حال با این تفاسیر باید دید تکلیف احیای برجام و از سرگیری مذاکرات چه خواهد شد. در این راستا برای بررسی نتایج سفر انریکه مورا به تهران، شرایط برجام و حواشی پیرامون آن و تاثیر اروپایی‌ها بر مذاکرات «آرمان ملی» با علی بیگدلی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل و استاد دانشگاه به گفت‌وگو پرداخته است که می‌خوانید.
شرایط احیای برجام را با توجه به سفر اخیر آقای انریکه مورا به تهران و اظهارات اروپایی‌ها در خصوص موفقیت‌آمیز بودن این سفر را چگونه تبیین می‌کنید؟
برخلاف آنچه که گفته شده سفر انریکه مورا به تهران با موفقیت همراه بوده غربی‌ها نتایج مثبتی را که در انتظارش بودند به دست نیاوردند. بنابراین به رغم آنچه که جوزپ بورل گفت این سفر خیلی موفقیت‌آمیز نبوده و آقای بورل می‌خواهد فضا را تلطیف کند. لذا به نظر می‌رسد که نتایج مطلوبی به دست نیامده باشد و ایران از سطح انتظاراتش قدمی این طرف‌تر نگذاشته باشد. فضای اقتصادی کشور چندان مساعد نیست و بنابراین باید به سمت و سویی برویم که شرایط برای از سرگیری مذاکرات فراهم شود. این فضا وضعیت را برای کشورمان و حتی اروپایی‌ها نیز مشکل کرده است. البته این نوع سمت گیری ایران‌که از ابتدا صرفا به دنبال احیای برجام بوده امر درستی است که باید پیگیری شود و طرفین دیگر مذاکره نیز باید همین مساله را دنبال کنند و فقط به دنبال احیای برجام باشند و مسائل حاشیه‌ای و فرا برجامی را به میان نیاورند. ایران برای بازگشت به مذاکرات وین آماده است همان‌طور که مسئولان کشورمان نیز بارها به این مساله تاکید داشتند که اگر آمریکایی‌ها تصمیمات درست بگیرند آمادگی لازم برای از سرگیری مذاکرات و رسیدن به توافق وجود دارد، هرچند خواسته ایران برای خروج سپاه از لیست گروه‌های تروریستی و تحریم‌های آمریکا درست است و برای از سر گیری مذاکرات و رسیدن به توافق آمریکا باید به این خواست ایران احترام بگذارد. البته طبق برخی گمانه‌زنی‌ها و تحلیل‌ها آمریکایی‌ها نیز حاضرند سپاه پاسداران را از لیست تحریم‌ها خارج کنند. گرچه از آنجا که سپاه پاسداران در حوزه‌های مختلفی فعالیت دارد و در فعالیت‌های اقتصادی با شرکت‌های مختلف همکاری می‌کند برداشتن تحریم از سپاه باید شرکت‌هایی که با این نهاد همکاری می‌کنند را نیز شامل شود. آنچه که مسلم است هر دو طرف نیازمند حل این موضوع هستند. مخصوصا اروپایی‌ها که حجم مبادلات خود را با ایران از دست دادند. مجموعه حجم مبادلاتی که بین ایران و کشورهای اروپایی مخصوصا فرانسه و آلمان وجود داشته از مجموع مبادلات تجاری ما با روسیه و چین بیشتر است. با توجه به این مشکلاتی که در اروپا هم به وجود آمده و از طرف دیگر نیازمندی به نفت ایران اروپا را بیشتر تحریک می‌کند به اینکه ایران را به سر میز مذاکره بنشاند و ایران نیز از این موقعیت استفاده می‌کند تا خواسته‌های خود را به غربی‌ها تحمیل کند.
اساسا از دیدگاه شما اظهار نظرات و اعلام مواضع برخی مقامات طرف مذاکره چه میزان بر از سرگیری مذاکرات بر‌ای احیای برجام تاثیر می‌گذارد؟
فشار‌هایی که از سوی کنگره به بایدن وارد می‌شود را اگر بخواهیم با بدبینی بنگریم که معمولا مسائل سیاسی را اینگونه می‌بینند؛ در این فشارها گوشه چشمی هم به ایران نشان داده می‌شود که اگر برای حل این مشکل تن به مذاکرات ندهید ما می‌توانیم در سال 2024 این مساله را مثل دوره‌ ترامپ کان لم یکن بکنیم. از طرف دیگر با توجه به وعده‌ها و قول و قرارهایی که بایدن در روزهای اول برای حل مساله برجام گذاشته تاکنون نتوانسته موفق باشد و میزان محبوبیتش به زیر 40 درصد رسیده و این برای یک رئیس‌جمهور حداقل در 50 سال گذشته سابقه نداشته است. لذا بایدن هم تلاش می‌کند که این مساله را به صورتی حل کند که در آستانه انتخابات کنگره حزب حامی او بتواند رای بیشتری بیاورد و نماینده‌های بیشتری را به کنگره بفرستد. حال ایران این مساله را فهمیده و می‌خواهد امتیاز بیشتری به دست آورد و موفقیت‌هایی را به‌دست آورد و آمریکایی‌ها نیز تا حدی عقب‌نشینی کنند. اینکه آیا بایدن تن به این کار می‌دهد و به رغم مخالفت‌های کنگره به سمت توافق با ایران می‌رود که در انتخابات آتی میزان محبوبیتش کمتر نشود و نتواند در انتخابات سناتورها و نمایندگانی را به کنگره بفرسند؟ البته این مساله در مورد کشورمان نیز بعضا وجود دارد و با توجه به شرایط اقتصادی موجود دولت باید درصدد باشد تا به توافق برسد. بنابر‌این من بر این اعتقادم که ایران نیز می‌تواند مقداری انعطاف‌پذیری نشان دهد. من بر این باورم که می‌توانیم مقداری در استراتژی‌های جهانی تجدیدنظر کنیم.
ایران صرفا احیای برجام منعقد شده در سال 2015 را دنبال می‌کند، اما آمریکا به دنبال فراتر از برجام است و پرونده هسته‌ای را صرفا بخشی از برجام قلمداد می‌کند؛ این تناقض و تعارض میان طرفین را چگونه تحلیل می‌کنید؟
سال 2015وقتی برجام انجام شد پس از چندی برخی صحبت از برجام 2 و 3 کردند که مقام معظم رهبری در همان زمان اعلام کردند ما برجام دو و سه نداریم. هرچند منظورها از برجام دو و سه بحث حضور ایران در منطقه، قدرت دفاعی کشورمان و حقوق بشر بود که اساسا مذاکره در باب این مسائل هیچگاه در دستور کار کشورمان نبوده است. البته اینکه برخی می‌گویند نباید اقتصاد کشور را به برجام گره بزنیم امکان چندانی ندارد. یعنی اگر سال‌ها با همین وضعیت اگر بخواهیم فعالیت اقتصادی کنیم با همین مشکلاتی که در حال حاضر داریم خواهیم داشت بنابراین باید فضا را برای سرمایه‌گذاری‌های خارجی بازتر کنیم و سطح تولید را با سرمایه داخلی افزایش دهیم.
برجام چارچوب‌ها و ضوابط خود را داشته و امروز همه به دنبال احیای آن هستند؛ اساسا خواسته‌های فرا برجامی آمریکایی‌ها که باعث شده مذاکرات این مدت به تعلیق بیفتد نوعی زیاده‌خواهی متناقض با روح برجام تلقی نمی‌شود؟
آقای کری و آقای ظریف قبل از اینکه این قرارداد امضا شود گفتند که ما فقط در چارچوب برجام در حال مذاکره هستیم و به خارج از برجام کاری نداریم. در خصوص ایران نیز وقتی با تغییر دولت و تیم مذاکره کننده آقای باقری به عنوان رئیس تیم مذاکره ایران به وین رفت گفتیم که فقط صحبت بر سر حل مشکلات برجام است. حال اگر آمریکایی‌ها به دنبال این هستند که در قالب مذاکرات احیای برجام مسائل دیگری را مطرح کنند فقط حاشیه‌ای بر متن برجام وارد خواهند کرد و اساسا خواسته‌های فرا برجامی آنها پذیرفته نخواهد شد و ایران نیز چیزی جز آنچه در درون برجام بوده را نپذیرفته و مذاکره نخواهد کرد.
در مذاکرات دوره‌های هفتم و هشتم وین ایران شروط 3 گانه‌ای را مبنی بر لغو تحریم‌ها، راستی آزمایی و تضمین مطرح کرد که مورد قبول سایر طرفین نیز قرار گرفت، اما هنوز آمریکایی‌ها نسبت به آن اعلام موضع نکرده‌اند از دیدگاه شما با توجه به شرایط فعلی می‌توان امیدوار بود که با پذیرش این شروط بتوانیم به احیای برجام امیدوار باشیم؟
گرچه در متن برجام چنین شروطی نیامده است، اما از آنجا که آمریکایی‌ها یک جانبه و غیرقانونی از برجام خارج شده‌اند این شروط ایران برای آن است که آنها اگر بخواهند به توافق برگردند شرایطی را طی کنند که دوباره هوس خروج از برجام به سرشان نزند. لذا شروط ایران کاملا طبیعی است که تحریم‌ها برداشته شود، راستی آزمایی گردیده و آمریکایی‌ها نیز نسبت به این مساله که از برجام خارج نخواهند شد تضمین دهند. هرچند که اساسا در نظام حقوقی آمریکا چنین مسائلی وجود ندارد و آمریکایی‌ها نیز از این جهت با چالش مواجه‌اند و هنوز نتوانسته‌اند این شروط را پذیرفته و اجرایی کنند. البته آنطور که به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها تحت فشار و تاثیر عربستان و رژیم صهیونیستی به هیچ وجه آمادگی ندارند که فقط به مساله حل برجام قناعت کند، چراکه برجام برای عربستان چندان اهمیتی ندارد و آنها به دنبال منافع خود هستند که در منطقه بتوانند حوزه نفوذ خود را گسترش دهند. البته پیش از این نیز بارها گفته شده که با حل مساله برجام مشکلاتمان با غرب حل نمی‌شود. لذا شرایط مقداری پیچیده شده که باید با مقداری انعطاف پذیری از سوی دو طرف مساله حل و فصل شود. بسیاری بر این باورند که موضوع منازعه میان روسیه و اوکراین تاثیر مستقیمی بر مذاکرات وین و احیای برجام داشته است؛ اساسا نوع و تاثیر بحران اوکراین را بر از سرگیری مذاکرات وین چگونه می‌بینید؟
البته مساله بحران اوکراین در نگاه ایران و آمریکا تفاوت دارد. اما اگر امروز به جهت تحریم گاز روسیه به اروپا بتوانیم فضا را برای خودمان باز کنیم می‌توانیم از این شرایط بهره مناسب را ببریم. اروپا تشنه لب نفت و گاز ماست. اگر از این موقعیت استفاده نکنیم و برای افزایش تولید گازمان جذب سرمایه خارجی نکنیم کشورهای دیگر خواهند بود که این فضا را به تصرف خود درمی‌آورند. لذا مساله اوکراین حتما با برجام ارتباط دارد و تاثیر‌گذار است و آقای اولیانوف نیز اظهارنظر دلسرد کننده‌ای داشت که حتما در فضای تصمیم‌گیری ما نیز تاثیر‌گذار است. مجموعه اینها باعث شده که برجام به یک کلاف سردرگمی تبدیل شود و به نظر نمی‌رسد که به نقطه مطلوبی برسد.
نقش و تاثیر تروئیکای اروپایی را در پیشبرد مذاکرات چگونه ارزیابی می‌کنید و اساسا اروپایی‌ها توانایی تغییر مسیر مذاکره یا اثر‌گذاری بر مواضع دیگر طرف‌ها را دارند؟
اروپا به جهت حجم مبادلات تجاری خود با ایران که بیش از چین و روسیه با ایران است و مخصوصا اینکه صادر کننده تکنولوژی به کشور ما بودند از اهمیت بیشتری برخوردارند. مساله دوم اینکه با توجه به اینکه امروز نفت و گاز مشکل اصلی اروپایی‌هاست برای اینکه ایران را جایگزین روسیه کنند تحرکات بیشتری را در جهت از سرگیری مذاکرات برای احیای برجام و نزدیک کردن مواضع طرفین انجام می‌دهند و سفت و محکم دنبال برجامند. این دو دلیل باعث شده تا اروپایی‌ها بیشتر فعالیت کنند و در حقیقت آقای انریکه مورا نیز بیشتر از طرف اتحادیه اروپا وارد این مساله شد. البته نباید این مهم را از یاد برد که اروپایی‌ها به هیچ وجه این توانایی را ندارند که بخواهند تاثیر زیادی بر مذاکرات یا مواضع طرفین بگذارند. آخرین باری که وزیر خارجه فرانسه نیز جلسه را ترک کرد گفت که ما دیگر هیچ کاری نمی‌توانیم انجام دهیم. بنابر این مساله برجام دیگر به اروپا بستگی ندارد و به ایران و آمریکا مربوط می‌شود. بنابراین اروپایی‌ها نقش واسطه‌گری دارند و اینکه سازنده باشند و بخواهند وصل کنند مقداری در این امر ناتوان هستند. لذا چندان نباید به قول و فعل اروپایی‌ها دل بست و آنها صرفا به دنبال منافع خود می‌گردند.
چه میزان امکان دارد که با توجه به شرایط فعلی و نیاز طرفین به احیای برجام و رسیدن به توافق شاهد تلطیف فضا و مواضع طرفین باشیم؟
یک اصلی در علم سیاست وجود دارد که می‌گوید سیاست محاسبه ناپذیر است و نمی‌تواند محاسبه کند و خیلی سخت است که در مساله‌ای بخواهیم رسیدن به موفقیت را درصد بندی کنیم. هم ایران و هم آمریکا علاقه‌مند هستند که این مشکل را حل کنند، اما سطح انتظارات اینها خیلی با هم تفاوت می‌کند و ایران نیز به این نتیجه رسیده که بایدن بابت انتخابات آینده کنگره بیشتر به حل مساله برجام احتیاج دارد و از این رو دنبال امتیازگیری بیشتر است. اما اگر طرفین روی همین خط و با همین فرمان جلو بروند امیدی چندانی به حل مساله برجام وجود ندارد.