بزرگنمايي:

راه ترقی- دوم آذرماه بود که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حاشیه نشست هیأت دولت در جمع خبرنگاران بر این مساله تاکید کرد: «سیاست قطعی ما در وزارت فرهنگ این است که تا جای ممکن از اهالی فرهنگ و هنر که در اغتشاشات اخیر برای‌شان اتفاقاتی افتاده است، حمایت و موضوع آن‌ها را پیگیری کنیم.»

محمدمهدی اسماعیلی در همین راستا خبر داد: «به صورت مرتب با نهادهای امنیتی و دستگاه‌های قضائی جلساتی داریم که تا حد امکان به کسانی که دچار مشکل شده‌اند، کمک برسانیم. روند کار به نحوی است که دوستان ما دقت لازم را به کار می‌برند تا جای ممکن با گفتگو و رفع ابهامات بتوانیم مسائل موجود در سطح جامعه را رفع و حل کنیم.» اما این مواضع وزیر ارشاد تازه نیست و از ابتدای ناآرامی‌ها بر آن تأکید داشته، بستر گفتگویی که اسماعیلی به دنبال تحقق آن است تا به امروز چقدر محقق شده و چقدر می‌توان به ثمره این وعده حمایت از هنرمندان برای برون‌رفت از شرایط بحرانی فعلی امیدوار بود؟

گفتگو، صبوری و تعامل برای حل مشکلات

حالا بیش از دو ماه است که فضای کشور دچار التهاب شده و دامنه این التهابات، فضای مرتبط با فعالیت‌های صنوف مختلف را هم تحت‌الشعاع خود قرار داده است. طبیعی و قابل‌انتظار هم بود که در چنین شرایطی، هنرمندان و فعالان حوزه‌های مختلف هنری نسبت به شرایط پیرامونی خود بی‌تفاوت نباشند و هر یک از زاویه نگاه خود، نسبت به شرایط موجود، اعلام موضع کنند.

بستر گفتگویی که وزیر ارشاد به دنبال تحقق آن است تا به امروز چقدر محقق شده و چقدر می‌توان به ثمره این وعده حمایت از هنرمندان برای برون‌رفت از شرایط بحرانی فعلی امیدوار بود؟ همین اعلام موضع که گاهی متأثر از هیجانات و سوگیری‌های حاکم بر فضای مجازی، از دایره اعتدال و انصاف هم خارج شد اما زمینه‌ساز ایجاد سوءتفاهم‌ها و گاه برخوردهایی شد که به‌صورت سلسله‌وار فضای ناامیدی و نگرانی نسبت به آینده را در فضای هنری ضریب داده است. در چنین شرایطی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همواره بر لزوم «گفتگو و صبوری و تعامل برای حل مشکلات» تاکید داشته است تا در این میان آسیبی جدی متوجه جامعه هنری و آثار هنری به معنای عام آن نشود. او بارها در مقابل هجمه به هنرمندان نیز در همین مدت ایستاده است.

به‌طور مثال وزیر ارشاد در مراسم گرامیداشت هفته دفاع مقدس، تأکید کرد: «هنرمندان و اهالی فرهنگ و هنر پای وحدت ملی و تمامیت ارضی ایستاده‌اند و امید است آوازه شوکت ایران همه دنیا را فرا گیرد. اگر فردی از اهالی فرهنگ و هنر در خصوص اتفاقات اخیر دچار خطا شده، راه برای بازگشت باز است و در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خدمتشان هستیم.»

اسماعیلی در جای دیگری در حاشیه جلسه هیأت دولت این مساله را بار دیگر مطرح و تأکید کرد: «بنای ما بر رفع مشکل همه اهالی فرهنگ و هنر است مگر اینکه فردی به هر دلیل به این جمع‌بندی برسد که نخواهد در چهارچوب‌های تعریف شده، فعالیت داشته باشد. دشمن در اتفاقات اخیر، نهایت تلاش خود را انجام داد که جامعه فرهنگی هنری را درگیر ماجرا کند اما بخش اصلی و عمده اهالی فرهنگ و هنر در این خصوص با هوشیاری عمل کردند که این موضوع جای تقدیر دارد.»

وزارت ارشاد خانه همه اهالی فرهنگ و هنر است

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در عین طرح این مواضع، نیم‌نگاهی هم به جایگاه وزارت ارشاد در میان هنرمندان داشته و تلاش دارد تا در سخنان خود این گزاره را مورد تأکید قرار دهد که «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، خانه همه اهالی فرهنگ و هنر است و قدم همه کسانی که در ذیل قوانین جمهوری اسلامی فعالیت کنند را بر دیده می‌گذاریم و در خدمتشان هستیم.» این سخنان نشان از همان راهبرد وزیر ارشاد برای جمع شدن همه دلسوزان فرهنگ و هنر ذیل سایه‌بان «گفتگو» برای شنیدن صدای همه فعالان این حوزه است.

در راستای تحقق این وعده‌ها تا امروز کمیته‌هایی با حضور نمایندگانی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، قوه قضائیه و اصناف مرتبط شکل گرفته تا مشکلاتی که برای برخی از هنرمندان ایجاد شده، حل و فصل شود اما اینکه چقدر این کمیته‌ها در زمینه رفع مشکلات و ایجاد بستری برای گفتگو در راستای حل سوءتفاهمات، موفق عمل کرده‌اند، نیاز به ارائه گزارش‌های رسمی و قابل ارزیابی در فضای رسانه‌ای دارد.

واکنش به یک بیانیه تند و انتقاد از دوقطبی‌سازی

یکی از اتفاقات غیرمنتظره در تحولات اخیر، انتشار بیانیه‌ای تند و تیز همراه با چاشنی «تهدید به اعتصاب» از سوی هیأت مدیره «خانه سینما» بود که می‌توانست فضای رادیکال موجود در میان طیفی از فعالان این حوزه را رادیکال‌تر از قبل کرده و باب هرگونه گفتگو میان مدیران و هنرمندان را مسدود کند. البته محمدمهدی عسگرپور در مقام رئیس هیأت مدیره خانه سینما، بلافاصله بعد از انتشار این بیانیه در گفتگویی رسانه‌ای تأکید کرد همواره به دنبال گفتگو بوده‌اند. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم پس از انتشار بیانیه خانه سینما تأکید کرد: «ما با دو قطبی‌سازی و افزایش تنش مخالفیم و دوست نداریم حتی برای یک نفر از اهالی فرهنگ و هنر مشکل درست شود.»

اسماعیلی در عین حال بارها بر اینکه رفتار هنرمندان هم باید بر اساس تحلیل و شناخت درست از وقایع باشد تاکید کرده و در راستای تنش‌زدایی بارها سخن گفته، او در یکی از صریح‌ترین اظهارنظرهایش گفته است: «ما بر این اعتقادیم که جریان اصلی هنر با مردم همراهی کرده است. ما بنا داریم با گفت‌وگو با کسانی که ابهاماتی دارند، مسائل را حل کنیم. ما علاقه نداریم حتی برای یک نفر از اهالی فرهنگ و هنر مشکل درست شود. بنابراین با این دوستان آمادگی گفت‌وگو داریم. البته قبول دارم که فضای تروریسم رسانه‌ای، سعی در ایجاد ابهام و دروغ داشته و چون اینها را می‌دانیم همچنان بر گفت‌وگو و رفع ابهام تاکید داریم و از دوستان هنرمند خود هم می‌خواهیم اختلافات را دامن نزنند.»

یک بازخوانی؛ «قهر» راه حل نیست

اما مساله تأکید بر تعامل و گفتگو تنها موضع این روزهای وزیر ارشاد نیست. اسماعیلی زمانی که در روزهای پس از برگزاری جشنواره فیلم فجر سال گذشته، مهمان برنامه گفتگوی ویژه خبری تلویزیون شد، وقتی حمیدرضا مدقق از وی درباره خداحافظی دو سینماگر سرشناس سینمای ایران از جشنواره فیلم فجر سوال کرد، گفت: «بعد از اینکه تعدادی از دوستان از جشنواره فیلم فجر خداحافظی کردند، با برخی از دوستان هنرمند دیدار و گفتگوهایی داشتم و تمام تلاشم این است که این عزیزان به خانه خود برگردند. بنده اینجا از آن‌ها می‌خواهم که در جشنواره بمانند و اگر انتقادات واردی داشته باشند بنده حتماً رسیدگی می‌کنم. من بر این باورم این حرکت عزیزان نمی‌تواند با استقبال مردم مواجه شود چون خاستگاه بسیاری از این عزیزان هنرمند جشنواره‌ها و رویدادهایی بوده که به اعتبار حضور مردم، میزبان اهالی فرهنگ و هنر بوده‌اند. اما به هر حال بنده امیدوارم بتوانیم در یک فضای تعامل گونه هرچه زودتر مشکلات اهالی فرهنگ و هنر را حل کنیم.»

جالب اینکه این نگاه وزیر ارشاد سوی دیگری هم داشت و درست زمانی که به‌واسطه حواشی یک فیلم، همه سینماگران مورد هجمه و اتهام از سوی برخی افراد تندرو قرار گرفتند، در یک اظهارنظر صریح تأکید کرد «خطای یک فرد را نباید به جامعه هنری تسری داد» و باز هم گفت: «هنرمندان سرمایه‌های ما هستند و کسی حق ندارد به ادبیات غیرفرهنگی با این عزیزان صحبت کند. این‌ها در پیشانی فرهنگ ما حضور ما دارند که ما خادم آن‌ها هستیم. نکته دوم تلاش دست‌اندرکاران جشنواره‌های هنری کشور است که در بدترین شرایط و مشکلات کارهای بسیار مهمی را در برگزاری جشنواره انجام دادند که انصاف نیست یک نقطه ضعف به همه بخش‌های این رویدادها و دستاوردها تسری بدهیم. این انصاف نیست.»

آنچه در این گزارش مختصر مرور شد را می‌توان شمایلی کامل از هدف‌گذاری مرد شماره یک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای عبور از شرایط بحرانی فعلی دانست؛ وعده‌هایی که به درستی طرح شده‌اند اما باید منتظر ماند و دید در عرصه عمل چه دستاوردی را رقم خواهند زد. آیا محمدمهدی اسماعیلی و مدیران زیرمجموعه‌اش که حالا عهده‌دار تعامل، گفتگو و حمایت از هنرمندان فعال در حوزه‌های سینما، تئاتر، موسیقی و هنرهای تجسمی هستند، بر محور همین وعده‌ها می‌توانند زمینه‌ساز رفع نگرانی‌ها و ایجاد فرصت‌هایی تازه برای غبارزدایی از فضای تولید و عرضه محصولات هنری شوند؟