راه ترقی - آفتاب یزد / « داستان نفت ایران و دکتر مصدق » عنوان سرمقاله روزنامه آفتاب یزد نوشته ضیاء مصباح است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
ماندگاری چهره‌ها محصول افکار، اندیشه‌ها و عملکرد آنان است.
*در سال 1901 میلادی برابربا1279شمسی حق اکتشاف، استخراج و صدور نفت ایران برای مدت شصت سال به شخصی به نام دارسی واگذار شد. این قرارداد حق انحصاری در سراسر خاک ایران منهای استان‌های همجوار با روسیه تزاری را شامل می‌شد.
*قرارداد دارسی نهایتا در اختیار شرکت نفت «انگلیس و پارس» قرار گرفت که سهم ناچیزی به دولت ایران پرداخت میکرد.
*روش ناعادلانه پیش‌بینی شده نارضایتی‌هایی را در افکار عمومی پدید آورد و باعث بدبینی مردم نسبت به کارکرد مسئولان انگلیسی شرکت نفت شد، تا جایی که نقش انگلیسی‌ها در دوران جنگ اول که برای تامین آذوقه مورد نیاز ارتش اشغالگر خود در ایران مواد غذایی مورد نیازشان را به زور از کشاورزان و تولیدکنندگان می‌گرفتند و با این روش باعث شدند حدود ده میلیون از مردم ایران معادل نیمی از جمعیت کشور در آن زمان، از میان بروند...که این موضوع زبانزد خاص و عام شد.
بازار

*رضاشاه در سال 1311 پس از گفتگوهای طولانی با مسئولان شرکت نفت امتیاز دارسی را لغو کرد و در سال 1313 قرارداد جدیدی با این شرکت بست که به موجب آن، ایران حق نقض یک طرفه آن را نداشت، و دولتمردان انگلیسی بعدا به همین استناد در زمان شادروان دکتر مصدق مطرح کردند که ایران حق نداشته قرارداد را یکطرفه نقض نماید.
*حسن تقی زاده وزیر دارایی وقت در مجلس شورای ملی گفت که رضاشاه شخصاً در مذاکرات 1933 میلادی (1306) دخالت کرد و دلیل عقب نشینی او را فشار دولت انگلیس وانجام یک معامله خصوصی می‌دانست.
*مصدق در دفاع از حقانیت مالکیت ملت ایران بر منافع نفت از همین اعتراف تقی زاده (آلت فعل بودن مقام‌های ایرانی) سود برد.
*هنگامی که دولت انگلستان در اعتراض به موضوع ملی شدن صنایع نفت در ایران به دادگاه لاهه شکایت برد، مصدق به استناد آنکه دادگاه لاهه تنها حق دخالت در اختلاف میان دو دولت را داراست نه یک دولت و یک شرکت، با درخواست انگلستان مخالفت کرد.
*قضات دادگاه بین‌المللی لاهه با اکثریت آراء بر درستی اعتراض ایران رأی مثبت دادند و قاضی انگلیسی دادگاه نیز به نفع کشورمان رای داد.
*پیروزی تاریخی لاهه به رهبری شادروان دکتر مصدق نماد ملی گرایی ایران، علیه شرکت غاصب نفت و دولت استعمارگر انگلیس است و مبین این مهم که مبارزات استقلال طلبانه و آزادیخواهانه مردم در هر شرایطی میتواند به پیروزی برسد.
* مصدق، نماد ملی گرایی ایرانیان، فعالیت‌های سیاسی خود را با مخالفت با قرارداد 1919 میلادی (1297) وثوق الدوله با انگلستان آغاز کرد و آن را مغایر منافع ملی و باعث نفوذ بیشتر استعماری آن دولت میدانست.
*در سیاست خارجی دکتر عقیده داشت که گذشتگان اشتباه کردند که سیاست «موازنه مثبت» اتخاذ کردند و عنوان کرد:
نتیجه این سیاست ضد ملی تقسیم ایران به منطقه نفوذ دو دولت قدرتمند روسیه و انگلستان در سال 1907 (1285) شد.
*او می‌گفت قدرت‌های بزرگ زمانی کشور ما را به حال خود وا خواهند گذارد که اطمینان یابند هیچ کدامشان در ایران از امتیاز ویژه‌ای برخوردار نخواهند شد و آن را «سیاست موازنه منفی» مینامید.
*مصدق در سال 1325 برای جلوگیری از توافق‌های پنهانی احتمالی مسئولان مملکت با دولت‌های خارجی با کوشش بسیار، قانونی به تصویب مجلس شورای ملی رساند که به موجب آن هرگونه مذاکره پیرامون قراردادهای نفتی با دولت‌های بیگانه از طرف مقام‌های دولتی- نخست وزیر، وزیران و معاونان آنان- ممنوع اعلام می‌شد.
*اشاره به این واقعه تاریخی ضروری است: در روز 23 مهر ماه 1328 در اعتراض به تقلب در انتخابات، به دعوت شادروان مصدق گروه زیادی از مردم تهران در خیابان کاخ اجتماع کردند، بیست تن از آنان در دربار متحصن شدند، پس از آن، اعتراض‌کنندگان در منزل دکتر گرد آمدند و تشکیل جبهه ملی را اعلام کردند و مصدق را به رهبری برگزیدند.