بزرگنمايي:

راه ترقی- بیش از 500 میلیون سال طول کشید تا نمک با شکستن لایه‌ها و سنگ‌هایی که روی آن قرار گرفته، به سمت سطح زمین حرکت کرد و این حجم نمک به سطح زمین رسید و گنبد نمکدان قشم در نتیجه به سطح زمین رسیدن یکی از این مجموعه‌های نمکی تشکیل شده است.

گنبد و غار نمکدان در تمام این مدت از پس اتفاقات مختلفی از جمله زلزله، آبرفت‌ها، طوفان‌ها و … برآمد. اما حالا عده‌ای سرمایه گذار بخش خصوصی به همراه برخی از متولیان دولتی در استان هرمزگان به جان این اثر ارزشمند، طبیعی و تاریخی افتاده‌اند تا حیات بخشی از طولانی‌ترین غار نمکی جهان را کوتاه کنند.

قضیه از چه قرار است

میراث طبیعی ملی بوخو (محدوده قدیم ژئوپارک) با شماره 171 در سال 1390 به همراه 10 اثر طبیعی ثبت شده دیگر در داخل محدوده این اثر که همگی جزو ژئوسایت های ثبت شده ژئوپارک جهانی قشم نیز هستند، از جمله گنبد و غار نمکدان، در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند.

غار نمکدان، به عنوان ژئوسایت مهم ژئوپارک جهانی قشم و طولانی‌ترین غار نمکی در جهان به شمار می‌آید که بیش از 6 هزار و 500 متر طول دارد و می‌توان آن را به عنوان یکی از نفایس ملی و جهانی قلمداد کرد. هر چند که بنابر اظهار مسئولان این اثر بی نظیر در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و در حال طی فرآیندهای مربوطه است.

همچنین گنبد و غار نمکدان در سال 2022 به عنوان یکی از 100 اثر برتر میراث زمین شناختی دنیا توسط اتحادیه بین المللی علوم زمین معرفی شد.

این آثار مانند هر اثر ملی دیگر، عرصه و حریمی با ضوابط مشخص دارند. به این معنا که نباید هیچ اقدامی بر خلاف ضوابط مصوب در محدوده عرصه و حریم آن‌ها انجام شود و بر همین اساس دخل و تصرف و اقدامی خلاف قانون در عرصه و حریم این آثار مشمول مجازات خواهد بود.

همچنین با شاخص‌های خاص میراث ملی، این آثار مشمول اصل 83 قانون اساسی بوده که بر اساس آن واگذاری نفایس ملی قابل انتقال به غیر نیست.

مزرعه 800 هکتاری پرورش میگو در محدوده میراث ملی

حالا اتفاقی که در قشم افتاده به این شرح است که با چشم پوشی از همه این قوانین ملی و بین المللی و اهمیت زمین شناختی میراث ملی، سرمایه گذارانی، 800 هکتار از زمین‌های محدوده عرصه و حریم این آثار ارزشمند را را به پرورش میگو اختصاص داده‌اند.

این سرمایه گذاران از سازمان جهاد کشاورزی استان هرمزگان مجوز فعالیت گرفته‌اند. سازمان جهاد کشاورزی نیز با وجود اینکه می‌توانست از اراضی خارج از محدوده‌های میراثی برای چنین فعالیت‌هایی در سطح جزیره قشم دارد؛ اما زمین‌های محدوده گنبد و غار نمکدان را به آنها واگذار کرده است.

از حدود 800 هکتاری که در مجاورت غار نمکدان واگذار شده، در حدود 205 هکتار در حریم اثر است. ولی بیش از 580 هکتار از آن در عرصه این میراث ارزشمند واقع شده است.

از آنجا که برای پرورش میگو در این استخرها باید ایجاد کانال ورود و خروج آب به اجبار از محدوده عرصه انجام شود؛ معاونت حقوقی ریاست جمهوری سال 99 در تأکید حفاظت از آثار ملی، اعلام کرد که کانال‌های ورودی و خروجی آب از داخل محدوده‌ی عرصه اثر عبور می‌کند و باعث آسیب و تخریب بخشی از اثر طبیعی ملی شده، حکم این محدوده از حریم نیز چون موجب تخریب اثر می‌شود، همان حکم محدوده‌ی اثر و واگذاری آن ممنوع و غیرقانونی است.

تخلف محرز مدیران

حتی رئیس جمهور وقت (حسن روحانی) نیز دستور داد تا مطابق رأی نامه معاونت حقوقی اقدام شود. جالب اینجا بود که براساس این نامه‌ها، اقدامات برخی مقامات استانی در خصوص موضوع واگذاری این اراضی، برخلاف ضوابط قانونی بوده است. با این حال پس از این نامه‌ها، عملیات پرورش میگو متوقف شد.

در سال 1400 سرمایه گذاران با استناد به نظر یک کارشناس رسمی دادگستری که در حوزه معادن فعالیت می‌کند (با وجود شفافیت در قوانین حاکم)؛ اعلام کردند که این مزارع هیچ آسیبی به غار نمکی وارد نمی‌کند و این نظر را به کمیسیون رفع موانع تولید استان بردند. در این مدت بخش عمده‌ای از استخرها ایجاد شده بود و نیاز داشت تا آب در این استخرها وارد و خارج شود.

بعد از آن وزارت میراث فرهنگی نامه نوشت که باید جلوی این اقدام گرفته شود. پس از آن اداره حقوقی وزارتخانه در نامه‌ای به مدیرکل میراث فرهنگی استان هرمزگان و مدیر میراث فرهنگی منطقه آزاد قشم اعلم کرد که باید سریعاً جلوی این کار گرفته و نسبت به اخذ دستور قضائی برای توقف عملیات اقدام شود.

در این مدت دستوری از سوی اداره میراث فرهنگی استان گرفته نشد، اما منطقه آزاد قشم توانست برخی اقدامات حقوقی را پیگیری کند.

موافقت با یک شرط مهم!

روز 27 دی سال 1401 جلسه‌ای در سازمان امور اراضی کشور با حضور سرمایه گذاران برگزار شد. آنها بر تمدید قرارداد اجاره این زمین‌ها پافشاری کردند. چون قرارداد 36 ماهه آنها تا سال 1401 تمام می‌شد.

12 روز بعد مدیرعامل منطقه آزاد قشم در مکاتبه‌ای با رئیس امور اراضی کشور ، با توجه به ثبت ژئوسایت های ژئوپارک جهانی قشم در فهرست میراث ملی و سازمان یونسکو و مشمولیت اصل 83 قانون اساسی و ضوابط عرصه و حریم آثار ثبتی، از هرگونه تمدید قرارداد در این محدوده جداً پرهیز شود.

این نامه به استاندار، رئیس جهاد کشاورزی و رئیس میراث فرهنگی استان هرمزگان نیز رونوشت شد.

با این حال قراردادها در تاریخ 17 بهمن 1401 تمدید شد آن هم بدون در نظر گرفتن شرایط و محدودیت‌های میراثی و بدون استعلام مجدد از وزارت میراث فرهنگی.

شاید به این دلیل که یک بار در سال 98 و هنگام واگذاری اولیه، از میراث فرهنگی استان هرمزگان استعلام گرفته بودند ولی در واقع آن استعلام تنها یک سال اعتبار داشت و اشاره شده بود در صورت مشاهده آثار، عملیات اجرایی متوقف گردد، که در سال 99 هم حکم قانونی توقف کار گرفته می‌شد.

خطر خروج نمکدان از یونسکو

در این چند سال مسئولان ژئوپارک قشم، در مخالفت با مزارع پرورش میگو برآمدند؛ نامه‌ها نوشتند و پیگیری‌ها کردند.

اما حالا دیگر اعلام می‌کنند که اگر این مزارع دوباره شروع به کار کنند؛ ژئوپارک قشم به دلیل عدم رعایت ضوابط حفاظتی در خطر خروج از فهرست شبکه ژئوپارک های یونسکو قرار می‌گیرد.

سجاد اشگرف مدیر ژئوپارک قشم ضمن نگرانی از این اتفاق، از آبگیری مجدد استخرهای پرورش میگو خبر داد و گفت: تا اواخر اسفند 1401 حدود 14 استخر از مجموعه استخرهای ایجاد شده در سال‌های اخیر آبگیری شده و ماشین آلات سنگین هم در حال تخریب زمین‌های آن محدوده هستند.

وی توضیح داد: ماشین آلات در حال تخریب گسترده بستر طبیعی ارزشمند این منطقه هستند و استخر ایجاد می‌کنند. اقدام به حفر کانال‌های عمیق در عرصه اثر کرده و آب دریا را روانه سرزمین کردند.

اشگرف بیان کرد: سازمان منطقه آزاد قشم در نامه‌ای به دادستانی شهرستان قشم شکایت کرده ولی هنوز دستوری برای توقف عملیات صادر نشده است. این درحالی است که سال 99 دادستان کل کشور در نامه‌ای به دادستان‌های سراسر کشور اعلام کرده هرگونه تصرف و تجاوز به آثار ملی، جرم تلقی و همگی از موارد حقوق عامه محسوب می‌شود. بنابراین تخریب میراث ارزشمند کشورمان، مصداق تضییع حقوق عامه است.

آسیب میگوها به نمکدان

اشگرف همچنین درباره آسیب‌های مزارع پرورش میگو به گنبد و غار نمکدان گفت: با توجه به فاصله این اراضی از ساحل و لزوم تخریب گسترده به منظور ایجاد کانال و همچنین نیاز به حجم بالایی از آب دریا جهت آبگیری استخرهای ایجاد شده، وقتی آب فوق اشباع دریا به خاک سرزمینی قشم وارد می‌شود، نفوذ گسترده آب به لایه‌های زیرین، موجب می‌شود تا نه تنها بستر میراثی این آثار آسیب ببیند بلکه شاهد انحلال و تخریب گنبد نمکدان هم باشیم.