بزرگنمايي:
راه ترقی- در هفته دولت مروری داریم بر پرونده‌های ثبتی میراث فرهنگی که از سوی
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در دو سال اخیر پیگیری شده است.
درحالی که معاون میراث فرهنگی نیز خبر داده ثبت 200 پرونده در دستور کار
است.
بر اساس به‌روزترین گزارش معاون میراث فرهنگی درباره وضعیت پرونده‌های ثبت‌شده میراث فرهنگی ناملموس ایران
در یونسکو، در دو سال اخیر پنج عنصر خوشنویسی، یلدا (چله)، مهارت ساختن و
نواختن ساز عود، پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی و هنر
سوزن‌دوزی ترکمن در حوزه میراث ناملموس در یونسکو به ثبت رسیده است.
همچنین هفت پرونده دیگر در حوزه میراث فرهنگی ناملموس شامل «افطاری و
باورهای اجتماعی و فرهنگی»، «هنر تذهیب»، «برنامه ملی زیارت رضوی» و «جشن
سده» برای سال میلادی 2023 تدوین و به یونسکو ارسال شده‌اند. بر این اساس
«برنامه ملی زیارت رضوی» در فهرست اقدامات پاسدارانه خوب یونسکو برای
ارتقاء میزبانی زُوار رضوی با هدف ترویج احترام متقابل میان جوامع و
گروه‌های مختلف، «هنر تذهیب» (مشترک با ترکیه، ازبکستان، تاجیکستان و
آذربایجان) و «افطاری و سنت‌های اجتماعی و فرهنگی وابسته آن» (مشترک با
آذربایجان، ترکیه و ازبکستان) و «جشن سده» (مشترک با تاجیکستان) در فهرست
معرف قرار خواهند گرفت.
در این میان دو پرونده دیگر ایران به نام‌های «هنر ساختن و نواختن رباب»
(مشترک با تاجیکستان و ازبکستان) و «جشن مهرگان» (مشترک با تاجیکستان) از
اجلاس یونسکو در سال 2022 ناکام ماندند و ریفر (برگشت و قابل طرح در اجلاس
بعدی) شدند و قرار است که سه پرونده «جشن مهرگان»، «هنر ساختن و نواختن
رباب» و «تولید سنتی گلاب و باورهای اجتماعی فرهنگی وابسته با آن» برای
سال میلادی 2024 به یونسکو ارسال شوند.
با توجه به آخرین پرونده‌های ثبت‌شده در حوزه میراث ناملموس،
ایران توانست به رتبه ششم در فهرست جهانی ناملموس یونسکو در سال بدون سهمیه
ملی ایران، ارتقاء جهانی یابد.
ایران پیش‌تر موفق شده بود ردیف موسیقی سنتی ایرانی، هنر نمایشی آیینی
تعزیه، آیین پهلوانی و زورخانه‌ای، موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی، مهارت
فرش‌بافی کاشان، مهارت فرش‌بافی فارس، نقالی ایرانی؛ قصه‌گویی نمایشی، دانش
ساخت لنج و دریانوردی با لنج در خلیج فارس، آیین قالی‌شویان مشهد اردهال،
فرهنگ پخت نان لواش، نوروز، هنر ساختن و نواختن کمانچه، چوگان، بازی سوار
بر اسب همراه با روایت‌گری و موسیقی، هنر ساختن و نواختن دوتار، نگارگری
ایرانی و آیین زیارت کلیسای تادئوس را مشترک با کشورهای دیگر و یا به نام
خود در یونسکو ثبت کند.
در حوزه میراث فرهنگی ملموس نیز ازسوی ایران دو پرونده
«منظر فرهنگی ماسوله» و «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» برای ثبت در سال
2023 میلادی به یونسکو ارسال شده است که در همین راستا، ارزیاب یونسکو برای
بررسی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان به ایران آمده و اگر کارشناس آن را
تایید کند، در فهرست جهانی یونسکو به ثبت خواهد رسید. افزون بر این‌ها،
ارزیابی میدانی و دفاع اولیه از پرونده «56 کاروانسرای ایرانی» نیز انجام
شده و قرار است در اجلاس بعدی یونسکو در آذرماه 1402 بررسی شود.
پیش از این، چغازنبیل، تخت جمشید، میدان نقش جهان اصفهان، تخت سلیمان،
چشم‌انداز فرهنگی ارگ بم، پاسارگاد، گنبد سلطانیه، سنگ‌نبشته بیستون،
مجموعه آثار رهبانی ارامنه، سازه‌های آبی شوشتر، بازار تاریخی تبریز،
آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، باغ ایرانی، مسجد جامع اصفهان، برج گنبد
قابوس، کاخ گلستان، شهر سوخته، چشم‌انداز فرهنگی میمند، شوش، قنات ایرانی،
دشت لوت، شهر تاریخی یزد، چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس،
جنگل‌های هیرکانی، راه‌آهن سراسری ایران و چشم‌انداز فرهنگی اورامانات در
فهرست میراث جهانی یونسکو به نام ایران ثبت شده‌اند.
بیشتر بخوانید:
جهانی‌شده‌ها و جامانده‌های میراث در سال 1401
با وجود این اقدامات در حوزه ثبت جهانی، همچنان بیش از 40 پرونده از آثار طبیعی و تاریخی ایران در فهرست انتظار یونسکو
قرار دارند و برای برخی از آن‌ها تاکنون اقدامی به منظور تدوین پرونده و
یا رفع معارض‌ها و موانع ثبتی انجام نشده است. این آثار شامل مجموعه تاریخی
قصر شیرین، نقش رستم و نقش رجب، تپه سیلک کاشان، محوطه تاریخی طاق بستان،
محوطه تاریخی کوه خواجه، محور فرهنگی تاریخی فین ـ سیلک کاشان، معبد
آناهیتا در کنگاور، شهر تاریخی میبد، بندر تاریخی سیراف، بازار قیصریه لار،
روستای تاریخی ابیانه، بسطام و خرقان، بافت تاریخی دامغان، منظر فرهنگی ـ تاریخی رامسر، مسجد کبود،
منظر فرهنگی توس، مجموعه ایزدخواست، منظر فرهنگی الموت، زوزن، دره
خرم‌آباد (قلعه ملک‌الاملاک)، محوطه تاریخی جیرفت، محور غزنوی ـ سلجوقی در
خراسان، جزیره قشم، منطقه حفاظت‌شده ارسباران، سبلان،
پارک ملی خبر و پناهگاه حیات وحش روچون، غار علیصدر، راه ابریشم، منظر
تاریخی ـ طبیعی ایذه، مجموعه زندیه استان فارس، ساختار فرهنگی ـ تاریخی
کرمان، پل‌های تاریخی لرستان، منطقه حفاظت‌شده زیست کره توران، دریاچه هامون،
منطقه حفاظت‌شده حرا، دماوند، آسبادهای ایران، مجموعه تاریخی ـ طبیعی غار
کرفتو، مجموعه مقدس امام رضا (ع)، میراث صنعتی نساجی در فلات مرکزی ایران،
تپه‌های نمکی ایران، دیوار بزرگ گرگان، خانه ایرانی در فلات مرکزی ایران، دانشگاه تهران، صومعه آمنا پرکیج (وانک) و خیابان ولیعصر (عج) است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد وضعیت ثبت آثار در فهرست میراث ملی که با توجه به
تأخیرهایی که در برگزاری شورای ثبت ملی رخ داد، هرچند روند کندی را دارد،
اما به تدریج در حال انجام است و در تازه‌ترین مورد هم ثبت پرچالش بافت تاریخی شیراز اتفاق افتاد که وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آن را به تازگی به استاندار فارس ابلاغ کرد.
از سوی دیگر، در دولت سیزدهم اختیاراتی در حوزه شناسایی آثار تاریخی
واجد ارزش و ثبت آن‌ها به اداره‌های کل میراث فرهنگی استان‌ها تفویض شده
است که این تصمیم اگرچه با اختلاف‌نظرهایی روبه‌رو است، اما به عقیده برخی
از متولیان میراث فرهنگی در استان‌ها، تفویض اختیار در سرعت بخشیدن به روند
حفظ آثار مؤثر است. البته شماری دیگر از متولیان میراث فرهنگی در استان‌ها
با تفویض کامل اختیارات مخالف بوده و آن را خطر و تهدیدی جدی برای آثار
تاریخی و فرهنگی دانسته و بر این عقیده‌اند که این تصمیم‌گیری از سوی
ادرات کل استان‌ها ممکن است تحت تاثیر فشارهای برخی دستگاه‌ها و حتی مردم
قرار گیرد.