چاپ

راه ترقی - ایسنا /اینستاگرام به بخشی از زندگی روزمره بسیاری از کاربران جوان تبدیل شده است؛ فضایی که نه‌فقط برای تفریح و وقت‌گذرانی، بلکه گاهی برای ساختن آینده مالی نیز به کار گرفته می‌شود.
در سال‌های اخیر، شبکه‌های اجتماعی و به‌ویژه اینستاگرام، جای خود را در زندگی مردم باز کرده‌اند. با گسترش فناوری و دسترسی روزافزون به اینترنت، سبک زندگی تغییر کرده و افراد بیش از پیش از طریق فضای مجازی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. در این میان، اینستاگرام به دلیل ویژگی تصویری و تعاملی بودن، یکی از محبوب‌ترین شبکه‌هاست که میلیون‌ها کاربر از آن برای مقاصد مختلف، از جمله ارتباط، تفریح و حتی کسب‌وکار استفاده می‌کنند.
یکی از پدیده‌های رایج در اینستاگرام، چالش‌هایی هستند که در قالب ویدیوهای سرگرم‌کننده منتشر می‌شوند و کاربران با شرکت در آن‌ها تلاش می‌کنند نسخه‌ای خلاقانه‌تر یا جذاب‌تر از یک ایده مشخص را ارائه دهند. این چالش‌ها در ابتدا جنبه تفریحی داشتند، اما کم‌کم به محلی برای رقابت، جلب توجه و کسب درآمد تبدیل شده‌اند. روندی که به خوبی نشان می‌دهد اوقات فراغت در فضای مجازی می‌تواند به سمت فعالیت‌هایی جدی‌تر و حتی حرفه‌ای سوق پیدا کند.
در همین زمینه، فاطمه محمدی، استادیار جامعه‌شناسی در دانشگاه علامه طباطبایی به همراه یکی از همکارانش، پژوهشی را انجام داده‌اند تا تجربه زنان جوان از گذران اوقات فراغت در اینستاگرام را بررسی کنند. آن‌ها به‌طور خاص بر نقش چالش‌های رایج در این فضا تمرکز کرده‌اند و کوشیده‌اند نشان دهند که چگونه این چالش‌ها از سرگرمی صرف فراتر رفته و به بخشی از زندگی حرفه‌ای برخی از کاربران تبدیل شده‌اند.
این تحقیق با گفت‌وگو با 20 زن جوان بین 18 تا 30 سال انجام شده که در اینستاگرام فعالیت دارند و در چالش‌های پرمخاطب شرکت می‌کنند. روش پژوهش، مصاحبه نیمه‌ساختاریافته بوده، یعنی گفت‌وگوها با چهارچوب مشخص اما انعطاف‌پذیر صورت گرفته است تا شرکت‌کنندگان آزادانه از تجربه‌های خود بگویند. برای تحلیل این گفت‌وگوها، پژوهشگران از روشی به نام «تحلیل مضمون» استفاده کرده‌اند که در آن تلاش می‌شود از دل گفته‌های افراد، موضوعات اصلی استخراج شود.
بر اساس این پژوهش، بیشتر زنان شرکت‌کننده، هدف اولیه‌شان از حضور در چالش‌ها را سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت عنوان کرده‌اند. اما با گذشت زمان، بسیاری از آن‌ها به دنبال بیشتر دیده شدن، افزایش دنبال‌کننده و در نتیجه کسب درآمد رفته‌اند. برای موفقیت در این مسیر، شرکت‌کنندگان باید خلاقیت نشان دهند و فعالیت مستمر داشته باشند.
همچنین این تحقیق نشان می‌دهد که شرکت در چالش‌ها کم‌کم از یک فعالیت اختیاری و سرگرم‌کننده به کاری شبه‌حرفه‌ای تبدیل می‌شود. به‌طوری‌که برخی از کاربران، اینستاگرام را شبیه به محیط کاری در نظر می‌گیرند که در آن باید قواعد مشخصی را رعایت کنند تا در رقابت باقی بمانند و موفق شوند.
نکته مهم دیگری که از این تحقیق به‌دست آمده، این است که فضای اینستاگرام فقط محل ارتباط و تعامل نیست؛ بلکه نوعی بازار رقابتی شکل داده که در آن هر کاربر باید به دنبال جلب توجه بیشتر باشد. این فضا می‌تواند در کنار فرصت‌های شغلی، نوعی فشار اجتماعی و فردگرایی شدید نیز ایجاد کند.
درواقع، پژوهشگران با استفاده از مفهومی به نام «گذار از فراغت غیررسمی به فراغت رسمی» توضیح داده‌اند که چگونه یک فعالیت داوطلبانه و آزاد، می‌تواند به یک الزام جدی برای موفقیت اقتصادی تبدیل شود. به عبارتی، کاربرانی که در ابتدا صرفاً برای تفریح وارد فضای چالش‌ها شده‌اند، پس از مدتی خود را موظف می‌بینند تا با الگوریتم‌های اینستاگرام هماهنگ شوند، مرتب محتوا تولید کنند و در این رقابت دائمی باقی بمانند.
در این میان، اینستاگرام همچون تیغی دولبه عمل می‌کند؛ از یک‌سو به زنان جوان امکان داده تا از اوقات فراغت خود به شکلی هدفمند استفاده کنند و حتی کسب درآمد کنند، اما از سوی دیگر، آن‌ها را درگیر فضای رقابتی و انزوای فردی کرده که ممکن است فشار روانی هم به دنبال داشته باشد.
این یافته ها حاکی از آن هستند که استفاده از فضاهایی مانند اینستاگرام به دلیل برخورداری همزمان از مزایا و معایب بایستی بیشتر مورد توجه پژوهشگران قرار گیرد تا با ارائه راهکارهای مفید، تجربه بهتری را نصیب کاربران کنند.
نتایج این پژوهش در فصلنامۀ «تحقیقات فرهنگی ایران» منتشر شده‌اند؛ نشریه‌ای وابسته به پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، که با همکاری انجمن مطالعات فرهنگی به چاپ می‌رسد.