چاپ

راه ترقی - مجله دیجی کالا / فروپاشی نهضت ملی شدن صنعت نفت در روزهای پایانی مرداد سال 1332، نقطه‌ی عطفی بود در تاریخ معاصر ایران. نقطه‌ی عطفی که بیشتر در مورد زمینه‌های شکل‌گیری و بازیگران آشکار و نهانش بحث و بررسی شده است تا جنبه‌های دیگری چون امکان اجتناب از پیشامد در صورت اتخاذ راه و روشی دیگر از سوی رهبری نهضت.
«درس 28 مرداد» از لحاظ نهضت ملی ایران و از لحاظ رهبران خائن حزب توده به قلم خلیل ملکی، سعی و تلاشی است از سوی رهبر یکی از مهم‌ترین نیروهای هوادار نهضت ملی – حزب زحمتکشان ملت ایران (نیروی سوم) -در ارزیابی کودتای 28 مرداد.
در بخشی از کتاب درس 28 مرداد می‌خوانیم:
«در صورتی که در درجه اول اهمیت، آن‌طوری که اصالت نهضت ملی تقاضا داشت، مانند دروه اول نهضت با جدیت و منطق لازم و کافی نهضت را از لکه و توهم نزدیک شدن به ستون پنجم شوروی که سیاست انگلستان هم از لحاظ عمل و هم از لحاظ تبلیغات در این‌باره سعی وافی مبذول می‌داشت، حفظ می‌کردیم؛ در صورتی که با جلوگیری از بی‌بندوباری دستگاه دولتی این میدان را به عمال انگلستان و شوروی نمی‌دادیم؛ در صورتی که با تجدیدسازمان ادارات بدون بیرون ریختن افراد، سرویس‌های نوین فرهنگ و بهداشت و وسائل مخابرات و نقلیه و غیره بدون خرج و با همان پرسنل اضافی ادارات به وجود می آوردیم، در صورتی که با پیش گرفت یک رویه‌ قاطع و جدی اجازه نمی‌ دادیم که از پرسنل و بودجه دولت، دشمنان نهضت و اخلالگران برای ایجاد هرج و مرج و تزلزل استفاده کنند؛ در صورتی که کمیته‌های نهضت ملی را در ادارات دولتی به وجود می آوردیم، واقعا اطلاعات رسیده را از آنها را مورد توجه و بازرسی دولت ملی قرار می‌ دادیم و روی‌هم‌رفته این دستگاه بی‌بندوبار را به یک آلت و ابزار هم‌آهنگ با نهضت ملی تبدیل می ساختیم؛ نتیجه خوبی برای تثبیت اوضاع سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ایران گرفته می شد و اقدامات مفید اخیر دولت در اقتصادیات خیلی موثرتر پیشرفت می‎ کرد. در صورتی که اوضاع سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ایران به این وضع تثبیت می‌شد و حزب توده سر جای خود نشانده می شد و حکومت نهضت ملی به معنی واقعی حکومت بر اوضاع تسلط می یافت، انگلیسی ها نمی توانستند به آمریکایی ها تلقین کنند که حزب توده به نهضت ملی ایران مستولی شده است. نه سیاست خارجی نهضت شکست می خورد و نه سیاست داخلی نهضت دچار وضع 28 مرداد می گردید.»