چاپ

راه ترقی - آرمان ملی /متن پیش رو در آرمان ملی منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
فوت مهسا امینی، دختر جوان سقزی در مقر گشت ارشاد با واکنش‌های گسترده اجتماعی در ایران و خارج از کشور همراه بوده به شکلی که در روزهای اخیر اخبار پیرامون مرگ مهسا امینی در صدر اخبار رسانه‌های داخلی و خارجی قرار داشته است. «آرمان ملی» برای بررسی و تحلیل جنبه‌های این اتفاق با عبدالصمد خرمشاهی، حقوقدان و جرم‌شناس گفت‌وگو کرده است. خرمشاهی بر این باور است که« برخی اقدامات گشت ارشاد مغایر قانون اساسی است. براساس ماده638 پلیس در صورت مشاهده بی‌حجابی در جامعه باید فرد متخلف را همراه با استنادات قابل قبول و محکمه پسند به مراجع قضائی معرفی کند. در هیچ کجای قانون به این اشاره نشده که افرادی به نام گشت ارشاد می‌توانند دختران و زنان را به عنوان بی‌حجاب به مراکز مخصوصی برای ارشاد و توجیه ببرند. چنین چیزی در چارچوب قانون وجود ندارد و به همین دلیل غیرقانونی است. نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که موضوع حجاب یک مقوله فرهنگی است و باید برای آن راه‌حل فرهنگی پیدا کرد. بدون تردید مسائل فرهنگی را نمی‌توان با رویکرد سلبی به نتیجه رساند. کارشناسان بارها این نکته را گوشزد کرده‌اند که با مسائل فرهنگی نمی‌توان با خشونت برخورد کرد که نتیجه عکس به‌همراه خواهد داشت.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
گشت ارشاد با چه هدفی شکل گرفت؟ آیا رسالتی که برای گشت ارشاد در نظر گرفته شده بود به درستی اجرا شد؟
هدف شکل‌گیری گشت ارشاد مبتنی بر طرح ارتقای امنیت اجتماعی بود که در راستای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و به عنوان طرح جامع عفاف تصویب شد و به کار خود به شکل‌های مختلف ادامه داد. در سال‌های اخیر ماموران گشت ارشاد اقدام به بازداشت افراد بدحجاب و انتقال آنها به مراکز مخصوصی کرده است. در برخی موارد نیز برای عده‌ای پرونده‌سازی شده و به همین دلیل این نوع درگیری‌ها با عنوان گشت ارشاد سابقه‌ای در جامعه ما پیدا کرده است. براساس قانون اساسی پلیس ضابط قضائی و مجری قانون است و به همین دلیل نمی‌تواند قانونگذاری کند. در این زمینه برخی از حقوقدانان بر این باورند که شورای انقلاب فرهنگی نمی‌تواند مصوبه قانونی داشته باشد و تنها نهادی که حق قانونگذاری دارد مجلس شورای اسلامی است. واقعیت این است که در ماجرای اخیر که خانم جوانی به نام مهسا امینی به دلیل اتفاقاتی که برای وی در گشت ارشاد رخ داده جان خود را از دست داده و به همین دلیل جامعه واکنش‌های گسترده‌ای نسبت به این اتفاق از خود نشان داده است. شرایط به شکلی است که اخبار مرتبط با درگذشت خانم امینی به خبر یک رسانه‌های داخلی و خارجی تبدیل شده و به همین دلیل وضعیت از حالت طبیعی خارج شده است. در این ماجرا هر اتفاقی که رخ داده که ابعاد آن به صورت دقیق هنوز مشخص نشده کسانی که دست به چنین کاری زده‌اند در واقع به ضرر نیروی انتظامی کار کرده‌اند و کار را به جایی کشانده‌اند که افکار عمومی نسبت به عملکرد نیروی انتظامی در این زمینه خواستار پاسخگویی شده است. واقعیت این است که اغلب کسانی که لباس نیروی انتظامی به تن کرده‌اند افراد خدوم و زحمتکشی هستند و قصد آنها خدمت به جامعه است. با این وجود اتفاقاتی که پیرامون گشت ارشاد در جامعه رخ می‌دهد باعث شده عملکرد کسانی که در نیروی انتظامی قصد خدمت به مردم دارند را تحت‌الشعاع قرار بدهد.
در ماجرای بازداشت مهسا امینی برخی شاهدان مسائلی را مطرح می‌کنند از جمله اینکه در حین انتقال وی به بازداشتگاه مجادلاتی بین ماموران گشت ارشاد و وی و برخی از بازداشت شدگان به وجود آمده است. از نظر حقوقی این نوع رفتار چه تفسیری دارد؟
هنوز جزئیات دقیقی از نحوه بازداشت، انتقال به بازداشتگاه و رفتاری که با خانم امینی در بازداشتگاه صورت گرفته منتشر نشده است. آنچه ما در اختیار داریم اظهاراتی است که برادر خانم امینی و برخی نزدیکان وی عنوان کرده‌اند و از جمله فیلم‌هایی است که از درون سالن ارشاد منتشر شده که نشان می‌دهد خانم امینی یکباره به زمین می‌افتند. به همین دلیل ما هنوز به صورت قطعی نمی‌توانیم عنوان کنیم که چه عاملی باعث مرگ ایشان شده است. با این وجود آنچه برای ما مسجل شده این است که خانم امینی از زمانی که بازداشت شده تا زمانی که به مقر گشت ارشاد منتقل شده سالم بوده است. ما هنوز نمی‌توانیم براساس دیدگاه‌های دیگران درباره ماجرا به نتیجه قطعی دست پیدا کنیم. زمانی می‌توانیم در این زمینه به صورت قطعی نتیجه گیری کنیم که گزارش دقیق پزشکی قانونی را مشاهده کنیم و در یک فضای بی‌طرفانه و بدون در نظر گرفتن این نکته که حواشی به وجود آمده درباره این موضوع روی گزارش‌ها تأثیرگذار باشد گزارش را مورد بررسی قرار بدهیم. در شرایط کنونی جامعه به دنبال این است که یک گزارش صادقانه و جامع درباره این اتفاق صورت بگیرد تا مردم در جریان جزئیات دقیق این پرونده قرار بگیرند. نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که به دلیل اینکه در این ماجرا نیروی انتظامی دخالت داشته است نباید صرفا به گزارشی که نیروی انتظامی در این زمینه ارائه می‌دهد استناد شود و بلکه باید نهادهای قضائی به موضوع ورود کنند و تلاش شود یک گزارش جامع و دقیق از اتفاقاتی که در این ماجرا رخ داده ارائه شود. در این ماجرا نیروی انتظامی یک طرف ماجراست و باید نسبت به عملکرد خود در این زمینه به مراجع قضائی و مردم پاسخگو باشد. به هر حال تا زمانی که گزارش دقیق این ماجرا و گزارش پزشکی قانونی براساس رویکرد علمی و پزشکی ارائه نشود نمی‌توان به صورت دقیق درباره ابعاد این ماجرا اظهارنظر کرد. به همین دلیل نیز نه بنده و نه هیچ‌کس دیگری نمی‌تواند دلیل اصلی حادثه را مورد تحلیل و ارزیابی قرار بدهد. با این وجود آنچه در این زمینه مشخص است این است که تا زمانی که خانم امینی به مقر گشت ارشاد هدایت شده سالم بوده است. به همین دلیل مسئولان باید تحقیقات خود را روی این موضوع متمرکز کنند تا بتوانند اتفاقاتی که در آنجا رخ داده را بررسی کنند تا به نتایج قابل قبولی دست پیدا کنند.
از جنبه حقوقی مصادیق بی‌حجابی چیست و در چه شرایطی می‌توان فردی را به اتهام بی‌حجابی دستگیر کرد و به مقر گشت ارشاد برد؟
در گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی چند سال پیش منتشر کرد طرح گشت ارشاد را ناموفق قلمداد کرد و نتایج گشت ارشاد در جامعه را منفی دانست. واقعیت این است که مجموعه اقدامات گشت ارشاد مغایر قانون اساسی است. براساس ماده638 پلیس در صورت مشاهده بی‌حجابی در جامعه باید فرد متخلف را همراه با استنادات قابل قبول و محکمه‌پسند به مراجع قضائی معرفی کند. در هیچ کجای قانون به این اشاره نشده که افرادی به نام گشت ارشاد می‌توانند دختران و زنان را به عنوان بی‌حجاب به مراکز مخصوصی برای ارشاد و توجیه ببرند. چنین چیزی در چارچوب قانون وجود ندارد و به همین دلیل غیرقانونی است. نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که موضوع حجاب یک مقوله فرهنگی است و باید برای آن راه‌حل فرهنگی پیدا کرد. بدون تردید مسائل فرهنگی را نمی‌توان با رویکرد سلبی به نتیجه رساند. کارشناسان بارها این نکته را گوشزد کرده‌اند که با مسائل فرهنگی نمی‌توان با خشونت برخورد کرد که نتیجه عکس به‌همراه خواهد داشت. در سال‌های گذشته چنین اتفاقاتی رخ داده و پیامدهای منفی برای نیروی انتظامی داشته است. بنده به‌خاطر دارم که در گذشته فرمانده نیروی انتظامی از این موضوع اظهار نارضایتی کردند. مسئولیت اصلی حفظ حجاب در جامعه برعهده نیروی انتظامی گذاشته شده است. وظیفه اصلی پلیس ایجاد نظم و آرامش در بین جامعه است. باید شرایطی به وجود بیاید که هنگامی که مردم پلیس را می‌بینند احساس امنیت و آرامش کنند. واقعیت این است که بسیاری از کسانی که لباس نیروی انتظامی به تن کرده‌اند افراد متعهد و خدومی هستند و دوست دارند به مردم خدمت کنند. به همین دلیل نباید اقداماتی از سوی برخی سر بزند که وجهه نیروی انتظامی را در جامعه مخدوش کند.
چنین اقداماتی که از سوی گشت ارشاد رخ می‌دهد چه پیامدهایی برای جامعه خواهد داشت؟
اتفاق اخیر به خوبی نشان داد که بروز چنین اتفاقاتی در جامعه به چه میزان افکار عمومی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به چه میزان به وجهه نیروی انتظامی آسیب می‌زند. سوال اینجاست که چرا در حالی که همه علمای مذهبی و رجال سیاسی خواستار جلوگیری از چنین اقداماتی هستند اما هنوز افرادی پیدا می‌شوند که اقداماتی انجام می‌دهند که به ضرر جامعه و کشور تمام می‌شود. من تردید ندارم که مسئولان نیروی انتظامی نیز با این رویکرد مخالفند و از این موضوع ناراحت و نگران هستند که برخی با اقدامات نسنجیده خود کاری می‌کنند که نگاه افکار عمومی جامعه نسبت به نیروی انتظامی تغییر کند. کسانی که در این ماجرا کوتاهی کرده و یا قصوری را مرتکب شده‌اند به خوبی پیامدهای این ماجرا را پیش بینی نکرده بودند که این اتفاق با واکنش گسترده افکار عمومی در جامعه مواجه می‌شود. این در حالی است که در نظام جمهوری اسلامی مردم هنگامی که با پلیس موجه می‌شوند باید احساس امنیت و آرامش کنند. واقعیت این است که از پیامدهای این اتفاق ما هرچه بگویم حق مطلب را ادا نکرده‌ایم. در این زمینه یکی از مراجع عنوان کردند که وجود گشت ارشاد غیرقانونی است. کسانی که چنین اقداماتی را انجام می‌دهند باید این نکته را در نظر داشته باشند که چنین اتفاقاتی به ضرر نظام، جامعه و کشور است. در قانون اساسی آزادی برای شهروندان در نظر گرفته شده و هیچ نهادی نمی‌تواند آزادی شهروندان را سلب کند. به همان صورت که برخی از مسئولان و نمایندگان مجلس در روزهای اخیر عنوان کردند انتظار مردم این است که مسئولان به صورت جدی با مسببان بدون هرگونه مماشات برخورد کنند.