چاپ

راه ترقی- رتبه اول علمی ایران در منطقه و رتبه پانزدهم تولید علم در دنیا، حضور841 پژوهشگر ایرانی در زمره پژوهشگران پراستناد یک‌درصد برتر دنیا بر اساس روش‌های علمی استخراج داده و اطلاعات پایگاه شاخص‌های اساسی علم (ESI)، همچنین حدود هزار و 800 دانشمند در جمع 2 درصد دانشمندان برتر بین المللی، تحصیل 3 میلیون و 200 هزار نفر در مقاطع محتلف آموزش عالی و 160 هزار دانشجو در مقطع تحصیلات تکمیلی دکتری، انتشار حدود 78 هزار مقاله علمی در مجلات نمایه‌شده در پایگاه نمایه‌سازی و چاپ بیش از 1400 عنوان مجله علمی‌پژوهشی بر اساس سیستم ارزیابی سالانه وزارت علوم، تنها بخشی از دستاوردهای علمی ایران است که باعث شده به گفته وزیر علوم، تحقیقات و فناوری دنیا مرجعیت علمی ایران و دانشمندان ایران را به رسمیت بشناسد.

شورای فرهنگ عمومی کشور بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران با هدف گسترش فرهنگ پژوهش در کشور 25 آذر را روز ملی پژوهش نام‌گذاری کرد. وزارت علوم تحقیقات و فناوری نیز از سال 1379‬ (و با تغییرات در این وزراتخانه از وزارت فرهنگ و آموزش عالی) چهارمین هفته آذر ماه را به نام هفته پژوهش نام گذاشت و پس از آن از سال 1384‬ این نام به هفته پژوهش و فناوری تغییر نام یافت.

برنامه‌های هفته پژوهش به تدریج گسترده‌تر شد و برگزاری هفته پژوهش در سطح استانی همراه با نمایشگاه فناوری و فن‌بازار از دستاوردهای فناورانه پژوهشگران ایرانی، همچنین برگزاری آن در سطح ملی، افزوده شدن نمایشگاه تستا (تقاضای ساخت و تولید ایرانی) توسط شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری و همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در برگزاری این هفته و همزمانی نمایشگاه ایران ساخت و فن بازار با آن، تقدیر از مقالات و پژوهشگران‌ نمونه، تجلیل از طرح‌های برتر و انتشار کارنامه پژوهشی موسسات همچنین همکاری همه دستگاه‌ها غیر از مجموعه دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های وابسته به وزرات علوم و دانشگاه آزاد اسلامی در برگزاری این هفته باعث شده تا چهارمین هفته آذر به هفته‌ای پرتلاش برای دانشمندان و فناوران ایرانی تبدیل شود.

برگزاری تام‌وتمام هفته پژوهش بعد از دو سال کرونایی

در حالیکه این هفته تا سال 1398 و پیش از شیوع کرونا هر سال با ابتکار جدید برگزار می‌شد و محل گردآمدن پژوهشگران و فناوران ایرانی از سراسر ایران در نمایشگاه فناوری و فن‌بازار بود، با شیوع کرونا از اسفند 1398 هفته پژوهش در سال 1399 به صورت کاملا مجازی و سال گذشته به صورت ترکیبی برگزار شد و وزارت علوم بستری را برای برگزاری این روز در فضای مجازی تدارک دید.

هفته پژوهش و فناوری 1401مانند گذشته ابتدا در سطح استانی و بعد ملی برگزار می‌شود؛ هفته استانی پژوهش و فناوری از 12 تا 17 آذر و هفته ملی از 19 تا 25 آذر برپا خواهد بود. اسامی روزهای هفته پژوهش شامل شنبه 9ا آذر؛ جهاد تبیین و دستاوردهای علمی و فناوری،20 آذر؛ مدرسه و آینده‌سازان خلاق، 21 آذر؛ علوم انسانی و علوم پایه - ارکان اقتصاد دانش‌بنیان، 22 آذر؛ دانشگاه، مبدا تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین، 23 آذر؛ پژوهش و فناوری، بنیان مرجعیت و دیپلماسی علمی، 24 آذر؛ دانشمندان و سرآمدان علم؛ پیشران پژوهش و فناوری است.

هر کدام از این روزها به یکی از وجوه پژوهش و اهمیت آن تاکید دارد که امسال در همکاری نزدیک با وزارت آموزش و پرورش برگزار می‌شود تا تاکیدی بر اهمیت پژوهش و فراگیری آن از دوران مدرسه باشد. بر همین اساس وزیر علوم و وزیر آموزش و پرورش روز 20 آذر زنگ پژوهش را در یک مدرسه به صدا درمی‌آورند. همچنین دانش‌آموزان به همراه خانواده‌های خود می‌توانند با هماهنگی دانشگاه‌های مشخص شده از دانشگاه‌ها بازدید کرده و از دستاوردهای علمی آنها مطلع شوند.

برگزاری جشنواره‌های مختلف از جمله جشنواره برگزیدگان پژوهش و فناوری در استان‌ها، تجلیل از اندیشمندان و پژوهشگران جوان در روز 21 آذر توسط «بنیاد جمیلی» با نگاه ویژه به علوم پایه و تجلیل از برترین پژوهشگران و فناوران از دیگر برنامه‌های این هفته است که معمولا تجلیل از برترین پژوهشگران و فناوران با حضور رئیس‌جمهوری و در مراسمی رسمی روز آخر هفته برگزار می‌شود.

به گفته معاون پژوهش وزارت علوم حدود 285 نفر از برترین پژوهشگران و فناوران سراسر کشور توسط دانشگاه‌ها در حوزه‌های مختلف معرفی شده‌اند که مطابق هر سال 20 نفر پژوهشگر برتر و بین 8 تا 10 نفر فناور برتر توسط معاونت فناوری و نوآوری این وزارت‌خانه معرفی می‌شوند. همچنین حدود 8 تا 10 نفر از پژوهشگران برگزیده سازمان‌ها و وزارت‌خانه‌های دیگر هم تجلیل خواهند شد.

برپایی نشست‌های مختلف همزمان با برگزاری بیست‌وسومین نمایشگاه دستاوردهای پژوهش، فناوری و فن‌بازار مانند نشست مدیران ارتباط با صنعت دانشگاه‌ها با صاحبان صنایع بزرگ یا نشست‌های علمی در مراکز تحقیقاتی مانند «پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران» (ایرانداک) یا مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور نیز برگزار می‌شود.

همکاری با معاونت علمی در برگزاری نمایشگاه‌های هفته پژوهش

نمایشگاه دستاوردهای پژوهش، فناوری و فن بازار که هر ساله توسط معاون پژوهش وزارت علوم همزمان با هفته پژوهش در دهه سوم ماه آذر برگزار می‌شود از سال 1397 با تغییری و در همراهی بیشتر با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برگزار شد و در نتیجه همزمان با نمایشگاه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی ساخت ایران یا (ایران لب) میزبان دستاوردهای علمی و پژوهشی پارک‌های علم‌وفناوری، پژوهشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و معاونت‌های پژوهشی وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های دولتی، دانشگاه آزاد اسلامی، شرکت‌های دانش‌بنیان و حتی استارتاپ‌هاست. افزون بر این نمایشگاه تستا (تقاضای ساخت و تولید ایرانی) به همت شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) از این سال به نمایشگاه پژوهش، فناوری و فن‌بازار اضافه شد.

نمایشگاه تستا از نوعی از رویدادهای Reverse Pitch (رویداد کارآفرینی تقاصامحور) به شمار می‌آید و طی آن نهادها و سازمان‌های مختلف می‌توانند نیازهای فناورانه خود را ارائه دهند تا فناوران و مراکز تحقیقاتی به صورت حضوری از این نیازها مطلع شده و برای رفع آنها، طرح‌های خود را مطرح کنند.

گفته معاون اجرایی دبیرکل شورای عالی عتف و دبیر سومین نمایشگاه تستا (1400)، اولین دوره این نمایشگاه تستا در سال 1397 و با حضور 70 سازمان و شرکت و معرفی و ارائه حدود 900 نیاز پژوهشی و فناورانه برگزار شد و از جمله دستاوردهای این نمایشگاه عقد 89 تفاهم نامه به ارزش تقریبی 120 میلیارد تومان در حوزه صنایع معدنی و فلزی، دفاعی، برق و انرژی، فناوری اطلاعات، تجهیزات پزشکی، گاز و پتروشیمی بوده است.

همچنین دومین دوره آن سال 1398 با حضور 85 سازمان و شرکت و ارائه حدود 600 نیاز پژوهشی و فناورانه و تنظیم و امضای 350 تفاهم نامه به ارزش حدود 12 هزار میلیارد ریال و 10 رویداد ارائه چالش و مسائل توسط دستگاه‌ها و شرکت‌ها میزبان علاقه‌مندان بوده است. سومین دوره نمایشگاه تستا نیز سال 1400 و همزمان با هفته پژوهش و فناوری از 23 تا 26 آذر برگزار شد.

بر همین اساس، امسال و همزمان با هفته پژوهش شاهد برگزاری بیست‌وسومین نمایشگاه پژوهش، فناوری و فن‌بازار، دهمین دوره نمایشگاه ایران‌ساخت و چهارمین دوره نمایشگاه تستا در محل دائم نمایشگاه بین‌المللی و همزمان با چند روز در هفته پژوهش (19 تا 22 آذر) خواهیم بود.

چرا یک هفته؟

در حالی که اهمیت پژوهش به اندازه‌ای است که یک روز جهانی (25 سپتامبر) به نام آن ثبت شده و این غیر از روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه (25 نوامبر) است و هر روز توسعه فناوری که زندگی انسان‌ها را آسان‌تر و عمرها را طولانی‌تر می‌کند برای همه واضح است؛ موانع مختلفی بر سر راه توسعه پژوهش و در ادامه آن فناوری وجود دارد.

محقق نشدن احکام قانون برنامه ششم توسعه (1396 تا 1400) سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی باید تا 4 درصد افزایش یابد. با این‌حال گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در طول سال‌های گذشته در بهترین حالت نسبت هزینه‌ای تحقیق و توسعه به تولید ناخالص داخلی 66 صدم درصد بوده که فاصله معنی‌داری تا اهداف برنامه دارد.

غیر از این، توجه و تاکید بیش از حد به فناوری و رسیدن به ثروت از راه پژوهش‌های بیشتر کاربردی، می‌تواند آفت دیگری باشد که مراکز تحقیقاتی را این روزها بیشتر تهدید می‌کند؛ زیرا بدون پژوهش‌های بنیادی به‌ویژه در زمینه علوم پایه نه‌تنها رتبه‌های علمی کشور کاهش خواهد یافت که تولید فناوری نیز محقق نمی‌شود یا در حوزه‌های برتر علمی محقق نخواهد شد.

از همه اینها گذشته، پژوهش و تحقیق فقط نباید برای یک هفته مهم باشد، تحقیقات مهم‌ترین مولفه‌های دانشگاه‌های نسل سوم و رسیدن به توسعه پایدار است؛ توجه و ارج‌گذاشتن محققان و پژوهشگران به‌ویژه پژوهشگران مستقل، تامین بودجه مورد نیاز آنها، ترویج علم میان مردم و تاکید بر اهمیت علم به جای شبه‌علم به‌خصوص دانش‌آموزان و داشتن دید علمی در زندگی همیشه باید مهم باشد و برای تحقق آن تلاش کرد.