راه ترقی- امروز تلفن هست اما حوصله نیست. نسل ما حتی دوزاری‌ها (سکه‌های دو
ریالی) را به عشق تلفن زدن جمع می‌کرد؛ یادم هست که روی طاقچه خانه خواهرم
همیشه تعدادی دوزاری در یک کاسه آبی رنگ قدیمی ریخته بود.
«آخر هفته‌ها همیشه با شهرستان تماس می‌گرفتیم؛ می‌دانستیم که منتظر
هستند. هنوز هم با دیدن برخی از کیوسک‌های قدیمی خاطرات شیرین آن روزها
تداعی می‌شود. سه چهار تا از دوزای‌های آن دوران را به‌عنوان یادگاری در
صندوقچه خانه نگه داشته‌ام؛ سکه‌های کوچکی که ارزش رابطه‌ها را به من
یادآوری می‌کند؛ ارتباطاتی که انگار جوانان امروز ارزش آن را فراموش
کرده‌اند.»
تلفن دومین وسیله ارتباطی پس از تلگراف بود که از نخستین روزهای ابداع
در جامعه ایران هم مورد استفاده قرار گرفت؛ براساس برخی از منابع و کتب
قدیمی، تاریخچه استفاده از این ابزار به دهه 1260 در کشور بازمی‌گردد.
دستگاهی که با دکه‌های زرد رنگی با عنوان کیوسک‌های تلفن همگانی در
کشور رواج یافت و به تدریج با گذشت زمان به منزل تک‌تک خانواده‌های ایرانی
راه یافت. جعبه‌های خاطراتی که اگر چه این روزها به فراموشی سپرده شده است و
باوجود به‌روزرسانی از طریق فعال‌سازی کارت‌های تلفن هم به گفته صاحبان
دکه‌های روزنامه‌فروشی متقاضی ندارد و شرکت مخابرات آنها را زیان‌ده قلمداد
می‌کند اما ارتباطات اجتماعی را بیش از سیستم‌های هوشمند ارتباطی امروزی
حفظ کرده بود.
پیدایش تکنولوژی و حذف روابط چهره به چهره
«مهدی عسکری‌پور» روانشناس و مدرس دانشگاه در این باره گفت: پیدایش تکنولوژی و به دنبال این صنعت، زندگی مدرن انسان امروز، برخی
از دشواری‌ها و مشقات زندگی دیروزی را حذف کرد؛ برای مثال، انسان دیروز در
نبود تکنولوژی برای تهیه غذا در مهمانی‌ها و دورهمی‌های خانوادگی هم با
دشواری‌های متعددی روبه‌رو بود اما انسان در عصر حاضر می‌تواند با ثبت
درخواست در یک برنامه اینترنتی سفارش غذا دهد.
وی تصریح کرد: به عبارت دیگر حضور فناوری، سرعت و سهولت در زندگی
روزمره انسان را افزایش داد اما تبعات مخربی هم به همراه داشت و برخی از
مولفه‌ها مانند ارتباطات انسانی را هم دگرگون کرد.
عسکری‌پور افزود: یکی از مهمترین تاثیرات تکنولوژی و پیدایش پدیده‌های نوظهور، تغییر سبک زندگی
بود. برای نمونه در زمینه ارتباطات و تعاملات اجتماعی باید گفت، انسان به
صورت «فردی» آفریده نشده و در خلقت و آفرینش این موجود هم نگاه فردگرایی
معنا نداشت.
این روانشناس ادامه داد: انسان به روابط اجتماعی واقعی (رودررو) نیاز
دارد. ارتباطات مجازی امروزی (که ناشی از توسعه فناوری است) روح آدمی را
ارضا نمی‌کند و در حقیقت بشر را از هم‌نوعان خود دور کرده است.
عسکری‌پور با اشاره به تغییر نگرش نسل‌ها و ارتباطات انسانی، گفت:
بعضی از خانواده‌های ایرانی هنوز برای فرستادن پدر و مادر به خانه سالمندان
تردید دارند و این اقدام را غیراخلاقی تلقی می‌کنند. «چرا یک موضوع اخلاقی به عرف تبدیل شده و از درجه اهمیت ساقط می‌شود» این مسائل ناشی از تغییر و تحولات و سبک جدید زندگی بشر است.
عسکری‌پور توضیح داد: برای نمونه، قبل از رواج تلفن یکی از راه‌های ارتباطی «نامه‌نگاری» بود. در اعیاد و مناسبات دینی و مذهبی از طریق کارت پستال و نامه تبریک گفته می‌شد و این ارتباط نوشتاری، لذت‌بخش بود.
حذف روابط نوشتاری و جایگزینی پیام‌های مصنوعی
وی ادامه داد: امروز این ارتباط با توسعه فناوری و تکنولوژی به پیامک
تبدیل شده و ارتباطات کلامی و نوشتاری را حذف کرده است؛ پیام‌های مصنوعی
جایگزین محتوای عاطفی و عاشقانه روی کاغذ و قلم شده و انسان را به سمت
تنهایی سوق داده است.با توسعه فناوری، نامه‌نگاری در عصر جدید به پیامک تبدیل شده و ارتباطات کلامی و نوشتاری را حذف کرده است؛ پیام‌های مصنوعی جایگزین محتوای عاطفی و عاشقانه روی کاغذ و قلم شده و انسان را به سمت تنهایی سوق داده است
عسکری‌پور تاکید کرد: هدف از زندگی مدرن «تنها شدن بشر» نبود. به مفهوم دیگر، ماهیت تکنولوژی و صنعت آسیب‌زا نبود اما استفاده ناصحیح بشر موجب آسیب و خسران (به خود) شد.
این مدرس با اشاره به سبک زندگی در گذشته ادامه داد: در دوران کودکی
در یکی از محله‌های استان یزد زندگی می‌کردیم؛ آن روزها سر کوچه ما یک
کیوسک تلفن بود؛ افتخار می‌کردیم که این کیوسک تلفن را سر کوچه ما
گذاشته‌اند و راحت می‌توانیم تلفن بزنیم؛ یادم هست در روزهای عید و
مناسباتی که نمی‌شد برای دید وبازدید اقوام از شهر خارج شویم، همراه با
مادرم به سر کوچه می‌رفتیم تا برای تبریک و احوال‌پرسی تلفن کنیم؛ گاه باید
ساعت‌ها در صف می‌ایستادیم و این انتظار خود باعث دید وبازدید و گفت وگو
با همسایه‌ها و هم‌‍محله‌ای‌ها می‌شد.
عسکری‌پور یادآور شد: در حقیقت نبود صنعت و تکنولوژی ناگزیر سبب ایجاد
ارتباطات اجتماعی شده است و روابط چهره به چهره (روابط حقیقی) شکل
می‌گرفت. طبق تعاریف بزرگان علم ارتباطات نیز «تعامل» یک ارتباط دو طرفه و رودررو است.
«آن روزها بیرون آمدن یکی از
همسایه‌ها از کیوسک تلفن همگانی هم باعث ایجاد رابطه می‌شد؛ با دیدن چهره
خندان او علت خوشحالی‌اش را جویا شده و در نتیجه این گفت وگو در شادی او
شریک می‌شدیم؛ با مشاهده ناراحتی‌اش با او همدلی و همدردی می‌کردیم و در
نتیجه این روند صمیمیت آدم‌ها افزایش می‌یافت. اما امروز توسعه فناوری و ارتباطات بشر در فضای مجازی، این فرصت ارزشمند را از بین برده است.»
در جهان کنونی پیرامون بشر شلوغ است اما احساس تنهایی همواره با اوست
این کارشناس تصریح کرد: امروز شکل ارتباطات تغییر کرده و این تغییر
سبب کاهش صمیمیت بین انسان‌ها را موجب شده است. در گذشته شاید دورهمی یک
خانواده بر سر سفره ناهار و شام هم صمیمیت آن طایفه را به دنبال داشت؛
امروز دورهمی‌های خانوادگی بر سر سفره‌های ناهار و شام با تماشای
برنامه‌های تلویزیونی، پیگیری اخبار از شبکه‌های اجتماعی در موبایل همراه
است؛ در واقع این روند ارتباطی سرعت، انتقال پیام را افزایش داد اما
ارتباطات صمیمانه را از بین برد و انسان امروزی را تنها کرد؛ در جهان کنونی
پیرامون بشر شلوغ است اما احساس تنهایی همواره با اوست.
وی افزود: برای نمونه، در یک دوره زمانی که استفاده از «یاهو مسنجر»
رواج یافت، باوجود برقراری و تداوم رابطه در این فضا، در نهایت هر دو طرف
خواستار قرار حضوری می‌شدند و گاه با مشاهده یکدیگر بر سر قرار به لحاظ
ظاهری و شخصیتی، همدیگر را نپسندیده و این امر باعث احساس سرخوردگی طرفین
می‌شد.
تاثیثر «ارتباطات اجتماعی» بر اختلالات و بیماری‌های روانی
این روان‌درمانگر اضافه کرد: برقراری ارتباطات اجتماعی، شادی و
نشاط، امید و انگیزه انسان را افزایش می‌دهد؛ سبب تعیین هدف در زندگی شده و
تعادل فرد را از منظر ذهنی و جسمی ارتقا می‌بخشد.
وی با اشاره به افزایش بیماری‌های روانی در سال‌های اخیر گفت: بخشی از
افزایش آسیب‌های روانی در جهان امروز ناشی از کاهش ارتباطات اجتماعی و
خانوادگی است. صنعتی که انسان امروز را از تعادل موردنیاز دور و او را
غمگین و تنها ساخته است.
عسکری‌پور تاکید کرد: شرایط اقتصادی و اجتماعی، نگاه سیاسی و تغییر
سبک زندگی نیز در این رابطه اثرگذار است اما حذف روابط چهره به چهره و
رودررو از عوامل اصلی این مساله محسوب می‌شود.
انسان عصر حاضر برای فرار از
تنهایی به دنبال برقراری ارتباط در شبکه‌های اجتماعی و گفت وگو با آدم‌های
ناشناس می‌رود. اشتراک با جمعیت ناشناس را جست وجو کرده و براساس بیوگرافی
شخص در پروفایل، علاقه‌مندی‌های او در پی یافتن نقاط اشتراک برای برقراری
رابطه است.
وی توضیح داد: درواقع انسان امروز برای برقراری رابطه (در فضای مجازی) «گزینشی»
عمل می‌کند و این امر سبب می‌شود انسان به ویژه کودکان و نوجوانان با
عقاید و باورهای مختلف آشنا نمی‌شوند؛ نسبت به آراء و نظرات خود سوگیری
پیدا می‌کنند و اعتقاداتی متضاد (متفاوت) با تفکرات خود را نمی‌پذیرند.
عسکری‌پور با اشاره به برخی از مراجعان مراکز مشاوره افزود: اکنون یکی از شکایات مکرر والدین درباره فرزندان به نحوه برقراری روابط اجتماعی
این نسل مربوط می‌شود. کودکان و نوجوانان امروزی به دلیل استفاده مداوم از
تکنولوژی (رایانه، تلفن همراه و...) با اقوام و خویشاوندان رابطه برقرار
نمی‌کنند.
برقراری ارتباط اجتماعی «یادگیری مشاهده‌ای» است
این روانشناس توضیح داد: برقراری ارتباط اجتماعی نوعی یادگیری
مشاهده‌ای است؛ چنانچه پدر و مادر خود با بزرگان طایفه رابطه نداشته باشند،
نمی‌توانند از کودک و نوجوان خود بخواهند که با اقوام و خویشاوندان ارتباط
برقرار کنند.
وی تاکید کرد: در گذشته نبود فناوری و سیستم‌های هوشمند، بشر را وادار به ارتباط رودررو می‌کرد و این امر آموزش برقراری ارتباطات اجتماعی، تقویت تعاملات خانوادگی و اجتماعی و نیز صبر و استقامت را سبب می‌شد.
نسل گذشته در خانه پدربزرگ‌ها و
مادربزرگ‌ها با اشعار حافظ در شب یلدا و آیین نوروز بزرگ شد؛ توانست
چگونگی برقراری روابط خانوادگی و اجتماعی را آموزش ببیند. با افکار و عقاید
متفاوت آشنا شود و چگونگی پذیرش باورهای متفاوت را فراگیرد؛ امروز تفال به
حافظ با جست وجو در یک مرورگر محقق می‌شود و در نتیجه این فرآیند، اشتیاق و
انتظار دوره‌های گذشته برای کودک و نوجوان وجود نخواهد داشت.
عسکری‌پور افزود: نسل امروز اما تجمل‌گرا و طالب نمایش ظواهر است. شخصیتی «خودبرتربین» دارد و هر یک از این ویژگی‌ها انسان عصر کنونی را به سمت «تنها شدن» سوق می‌دهد.