راه ترقی - اکو ایران /متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
سه سال پیش، زمانی که غول‌های نفتی اوپک‌پلاس با هم به مشکل برخوردند، ایالات متحده نقش ریش‌سفید را بازی کرد؛ اما اکنون در غیاب نقش سیاسی و اقتصادی آمریکا در بازار انرژی، این سازمان نفتی به دنبال افزایش قیمت‌های جهانی است.
 اوپک‌پلاس به رهبری ریاض و مسکو به دنبال افزایش قیمت نفت، افزایش تورم و افزایش ریسک رکود است.
به تحلیل پایگاه بلومبرگ، اتحاد نفتی عربستان و روسیه پتانسیل ایجاد مشکلات گوناگونی برای اقتصاد ایالات متحده دارد و حتی می‌تواند مانع پیروزی مجدد جو بایدن شود. تصمیم ماه جاری اوپک‌پلاس برای کاهش تولید نفت خام - آن‌هم برای دومین‌بار از زمانی که بایدن در تابستان گذشته به عربستان سعودی رفته و تقاضای افزایش تولید کرده بود - تازه شروع ماجرا است.
بازار

اعلامیه دوم آوریل این کارتل بین‌المللی که قیمت نفت را حدود 5 دلار در هر بشکه افزایش داد، خطر رکود اقتصادی را بیش از پیش بالا برد؛ زیرا هزینه بیشتر انرژی باعث می‌شود پول کمتری برای سایر کالاها باقی بماند و تورم بالاتر خواهد رفت. ولادیمیر پوتین نیز خزانه بزرگ‌تری برای تأمین هزینه جنگ خود در اوکراین خواهد داشت.
اما مهم‌تر از همه، پیام حرکت اوپک‌پلاس در مورد مسیر احتمالی قیمت نفت در سال‌های آینده است.
با تغییر اتحادهای ژئوپلیتیکی در دنیا، عربستان سعودی نیز در حال جدا شدن از مدار واشنگتن است. سعودی‌ها سطح تولید نفت را با هماهنگی روسیه تعیین کردند. هنگامی که می‌خواستند تنش‌ها را با رقیب منطقه‌ای خود، یعنی ایران را کاهش دهند، به چین روی آوردند تا بین آن‌ها میانجیگری کند. به عبارت دیگر، نفوذ غرب بر کارتل نفتی اوپک‌پلاس (به رهبری عربستان) به پایین‌ترین حد خود در دهه‌های رسیده است.
سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده در پاسخ به پرسشی درباره نگرانی آمریکا از سرپیچی دوباره اوپک‌پلاس، آن‌هم بعد از خواست بایدن برای افزایش تولید نفت، گفت که تمرکز دولت بر کاهش داخلی قیمت انرژی و تضمین امنیت انرژی کشور قرار دارد. وی افزود که از نظر ایالات متحده، کاهش تولید با توجه به نوسانات مداوم بازار اشتباه است، اما منتظر تصمیم نهایی اوپک‌پلاس خواهد ماند.
در همین حال، تهدید رقابت از سوی صنعت نفت شیل آمریکا که در گذشته مانع افزایش قیمت‌ها شده بود، کاهش یافته است.
به اضافه تمام این‌ها، با اینکه برخی تحلیلگران می‌گویند موانع تقاضا نشان می‌دهد که افزایش اخیر قیمت‌ها زودگذر است، اما بیشتر آن‌ها قیمت بالای 80 دلار در هر بشکه را برای سال‌های آینده را پیش‌بینی می‌کنند که بسیار بالاتر از میانگین قیمت 58 دلار در هر بشکه بین سال‌های 2015 و 2021.
ضربه نفت خام
طی حدود 18 ماه گذشته، بازارهای نفت خام با نوساناتی همراه بود که سه مرحله اصلی داشت.
در آستانه و حتی پس از حمله روسیه به اوکراین، قیمت‌ها افزایش یافت و در ژوئن 2022 به حدود 120 دلار در هر بشکه رسید. سپس روند معکوس شد. نگرانی‌ها از رکود در اروپا، افزایش سریع نرخ بهره در ایالات متحده و محدودیت‌های کرونایی چین باعث شد که قیمت نفت در دسامبر به حدود 75 دلار کاهش یابد.
در آغاز سال 2023 و عمدتاً به دلیل بازگشایی اقتصاد چین که بزرگ‌ترین واردکننده جهان است، تقاضا افزایش یافت. آشفتگی بانکی ماه گذشته این رشد را متوقف کرد؛ اما حتی قبل از کاهش غیرمنتظره تولید اوپک‌پلاس که قیمت را از 80 به 85 دلار در هر بشکه رساند، دوباره از سر گرفته شد.
کاهش عرضه و افزایش قیمت به ضرر اقتصاد جهانی است. البته صادرکنندگان عمده برندگان این بازی هستند. گرانی انرژی برای واردکنندگانی مانند کشورهای اروپایی ضربه‌ای مضاعف خواهد بود که با افزایش تورم، رشد را به تعویق خواهد انداخت.
آمریکا ترکیبی از این دو است. به عنوان یک تولیدکننده بزرگ، با افزایش قیمت‌ها سود می‌برد اما برخلاف درد هزینه بالای سوخت برای مردم، این سود بین همه تقسیم نمی‌شود.
طبق پیش‌بینی مدل «شاک» (SHOK) «بلومبرگ اکونومیکس»، به‌ازای هر 5 دلار افزایش قیمت نفت، تورم آمریکا 0.2 درصد افزایش می‌یابد که البته تغییر مهمی به نظر نمی‌رسد، اما وقتی فدرال رزرو نیز سعی می‌کند قیمت‌ها را مهار کند، تغییر مثبتی هم به حساب نمی‌آید.
سه دلیل اصلی برای پدیدار شدن چنین شوک‌هایی وجود دارد؛ تغییرات ژئوپلیتیکی، رشد صنعت نفت شیل و بریز و بپاش عربستان.
منازعات ژئوپلیتیکی
در چندین دهه گذشته، پیمان «نفت در برابر امنیت» بین آمریکا و عربستان یکی از ستون‌های بازار انرژی بوده است. این قرارداد که در دیدار سال 1945 فرانکلین دی. روزولت و عبدالعزیز بن سعود بسته شد و در ازای تضمین امنیت پادشاهی، به آمریکا اجازه دسترسی به نفت عربستان را داد. اما در چند سال گذشته، این تفاهم به تزلزل افتاده است.
در سال 2019، بایدن در کمپین انتخاباتی خود تهدید کرد که عربستان سعودی را به یک کشور منفور تبدیل کرده و فروش سلاح به این کشور را متوقف خواهد کرد.
در اکتبر 2022، اوپک‌پلاس تولید خود را دو میلیون بشکه در روز کاهش داد؛ آن هم تنها کمتر از سه ماه پس از سفر بایدن به ریاض و درخواست افزایش تولید. کاخ سفید این اقدام را کوته‌فکری خواند.
ماه گذشته نیز عربستان و ایران با میانجیگری چین، برای احیای روابط دیپلماتیک به توافق رسیدند.
همچنین دولت سعودی با پیوستن به سازمان همکاری‌های شانگهای که چین و روسیه در رأس آن قرار داشته و به عنوان رقیب نهادهای غربی شناخته می‌شود، به عنوان «عضو طرف گفت‌وگو» موافقت کرده است.
به گزارش روزنامه الشرق الاوسط، محمد السبان - مشاور سابق وزارت نفت عربستان سعودی - گفت: اوپک‌پلاس همیشه در ایجاد ثبات بازارهای نفت موفق بوده و برخلاف ادعای کشورهای غربی و صنعتی، این ربطی به مسائل سیاسی ندارد.
سایه صنعت شیل
در گذشته، اوپک‌پلاس اغلب چندتکه بود و به دنبال راهی برای افزایش قیمت‌ها می‌گشت، اما می‌ترسید که رقبا، خصوصاً صنعت نفت شِل آمریکا جایش را بگیرند. این همان اختلافی است که منجر به نزاع سال 2020 روسیه و عربستان شد که با میانجیگری دونالد ترامپ به پایان رسید.
این معضل دیگر وجود ندارد. افزایش دستمزدها و تورم بالا در آمریکا، هزینه تولید نفت شل را افزایش داده و منجر به کاهش رشد تولید شده است. شرکت‌ها به جای سرمایه‌گذاری در افزایش تولید، پُرکردن جیب سهام‌داران را پیش گرفته‌اند.
دخل‌وخرج اوپک‌پلاس
در این بین، تولیدکنندگان نفت نیز اهداف خاص خود را دارند.
استخراج نفت عربستان ارزان است و این پادشاهی فقط به 50 تا 55 دلار در هر بشکه نیاز دارد تا نیاز وارداتی و حواله‌های خود را تأمین کند. اما برای متعادل کردن بودجه و جلب رضایت سیاسی شهروندانش در ازای برنامه‌های پرهزینه اجتماعی و رفاهی، باید هر بشکه را نزدیک به 100 دلار بفروشد.
پوتین نیز برای حفظ ماشین جنگی خود به درآمدهای نفتی نیاز دارد. طبق محاسبه الکس ایزاکوف - اقتصاددان روس بلومبرگ اکونومیکس - برای صاف شدن دخل‌وخرج کرملین، حداقل 100 دلار در هر بشکه ضروری است.
آیا بایدن غافلگیر شد؟
کاخ سفید به آخرین اعلام کاهش تولید، بی‌توجه است. این می‌تواند ناشی از انتظارات آمریکا مبنی بر ناچیز بودن میزان کاهش تولید باشد. اعضای اوپک‌پلاس نیز صد درصد موافق این اقدام نیستند. در ماه فوریه، روسیه متعهد شد که به طور یک‌جانبه تولید خود را کاهش دهد اما تازه در هفته گذشته واقعاً آن را پایین آورد.
پسرفت اقتصاد آمریکا، خطر رکود بزرگ‌تری را به همراه دارد که اشتها برای خرید نفت را محدود کرده و اثر کاهش عرضه را از بین می‌برد. با این حال، سهم ایالات متحده از تولید ناخالص داخلی جهانی در حال کاهش است و کشورهایی مانند چین و هند سهم عمده‌ای در خرید نفت دارند. چین حجم قابل‌توجهی از نفت روسیه و ایران را با تخفیف می‌خرد تا از افزایش قیمت در امان باشد. سوخت وارداتی هند از روسیه نیز مسکو را به بزرگ‌ترین تأمین‌کننده انرژی هند تبدیل کرده است.
برای اولین‌بار در تاریخ صنعت انرژی، واشنگتن، لندن، پاریس و برلین هیچ متحدی در اوپک‌پلاس ندارند.
چرخه تکراری
قیمت بالای نفت، بذر نابودی خودش را می‌کارد؛ زیرا مشوق سرمایه‌گذاری بیشتر در تولید خواهد شد.
مازاد نفت دهه 1980 به دلیل رونق دهه 1970 بود. این الگو در رونق نفتی دهه 2000 نیز تکرار شد که با ظهور صنعت نفت شیل ایالات متحده و سقوط قیمت‌ها در سال 2014 پایان یافت.
هیچ تضمینی وجود ندارد که سعودی‌ها، روسیه و سایر اعضای کارتل نفتی اوپک‌پلاس متحد بمانند. اتحاد در زمانی که قیمت‌ها بالا باشد آسان‌تر است؛ اما وقتی چرخه به حرکت بیفتد، تمایل اعضا به کاهش تولید نیز کمتر می‌شود.
با این حال و حداقل در حال حاضر، قیمتِ مهم‌ترین کالای جهان توسط کشوری تعیین می‌شود که دیگر نمی‌توان آن را دوست و شریک آمریکا نامید.