بزرگنمايي:

راه ترقی- پیچیدگی های زندگی شهری و ازدحام آدم‌ها و انواع وسایل نقلیه و ترافیک ایجاد شده بر اثر حجم بالای رفت و آمدها در سطح شهرها بویژه پایتخت، زندگی امروزه شهرنشینان را با وسایل نقلیه عمومی پیوند زده است.

از سویی توصیه های محیط زیستی و پلیسی مبنی بر استفاده نکردن از وسایل نقلیه شخصی در سفرهای درون شهری که سبب سنگین شدن گره های ترافیکی سنگین در خیابان ها می شود باعث شده تا بسیاری از شهروندان برای رسیدن به مقاصد خود از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند؛ این مساله در حالی است که به نظر می رسد جای فرهنگ‌سازی استفاده از این وسایل در جامعه خالی است که باعث می شود شاهد بسیاری از رفتارهای نامناسبی باشیم که در نهایت مشتریان حمل و نقل عمومی را منزجر می کند.

غلبه سوء رفتار بر رفتار اجتماعی

برای اغلب ساکنان پایتخت که برای رفتن به مقاصد خود از ناوگان حمل و نقل عمومی استفاده می کنند، هُل دادن و هُل داده شدن هنگام استفاده از مترو، بی‌آرتی و به طور کل اتوبوس های درون شهری یک روال عادی است؛ فشار زیاد، نفس تنگی، غیرممکن بودن رعایت فاصله اجتماعی به خصوص در دوران کرونا، کثیف شدن لباس و حتی له شدن کیسه های خرید بخشی از تجربه روزانه مسافران است.

بسیاری هل دادن را رفتاری ناشی از نبود توسعه متوازن و محدودیت های زیرساخت و امکانات حمل و نقل عمومی می دانند که البته نمی توان آن را به عنوان متغیر اصلی نادیده گرفت. اما موضوع به همین سادگی هم نیست و در برخی مواقع مشاهده می شود که حتی با وجود اعزام اتوبوس و قطارهای متعدد و عدم نیاز به تعجیل در سفر، باز هم هل دادن محور سوار شدن است.

این سوء رفتار در زندگی ساکنان پایتخت و شاید دیگر کلان شهرها، به نوعی ناقض حقوق شهروندی نیز محسوب می شود زیرا در بسیاری مواقع می بینیم که با وجود تکمیل ظرفیت وسایل حمل و نقل عمومی و با توجه به حضور افراد مسن و آسیب پذیر و توانخواه، عده ای اصرار بر هُل و فشار به مسافران دارند؛ ولو اینکه سوار هم نشوند.

هُل دادن یک نیاز یا عادت؟

عادت شامل رفتاری است که به صورت مداوم انجام شده و به مرور زمان تکرار می‌شود یا حتی می توان شکلی ساده از یادگیری تعبیر کرد که منجر به تغییر رفتاری از تجربه‌های فرد ساخته می‌شود.

می‌توان گفت که هُل دادن و دیگر قالب اشکال استفاده از حمل و نقل عمومی در تهران بیش از اینکه رفتاری بر اساس منطق و تصمیم باشد، ناشی از عادت روزانه است که برای اثبات آن می‌توان به طیف گسترده ای از رفتارهای نامتعارف اشاره کرد که نه تنها خود شخص را با آسیب های روانی روبرو می کند، بلکه محیط را نیز مشوش کرده و حتی در کیفیت خدمات نیز آثار منفی دارد.

طیبه محمدی کارشناس علوم اجتماعی و رفتاری  به ریشه این مسئله پرداخت و گفت: موضوع سوء‌رفتار در فرهنگ ترافیکی و استفاده از حمل و نقل عمومی تنها به مسئله هُل دادن خلاصه نمی شود، اما می‌توان از این موضوع مخرج مشترکی برای تحلیل فرهنگ استفاده از خدمات عمومی گرفت و وارد این حوزه شد.

به گفته او، رفتارهایی همچون سیگار کشیدن در اتوبوس، استفاده از تلفن همراه در اوج شلوغی وسائل حمل و نقل عمومی، عدم رعایت حریم خصوصی جنسی، توجیه رفتار با بهانه هایی همچون «دیرم شد» و حتی فشار و آسیب به دیگر شهروندان، امروزه به یک عادت نه برای همه بلکه برای عده ای شده است که نه تنها سعی در تغییر این رفتار هم ندارند، بلکه در موقع اعتراض نگاهی طلبکارانه دارند.

محمدی افزود: باید اعتراف کرد، با وجود اینکه بخشی از این سوء رفتارها ناشی از تکرار و عادت یا حتی یادگیری از دیگران است، اما محدودیت ها برای دسترسی نیز برآن بسیار تاثیر دارد که البته در جای خود به آن می پردازم زیرا این محدودیت ها ابعاد اثرگذاری متغیری دارند. برای مثال حتما شما هم دیدید که بسیاری از مسافران مترو و اتوبوس با وجود خالی بودن صندلی همچنان می ایستند در حالی که ایستادن ممکن است خطر آفرین باشد.

وی ادامه داد: یا با وجود هشدارهای فراوان و نصب علائم خطر برای رعایت فاصله با قطار، باز هم شاهدیم مسافران در لبه سکو برای زودتر سوار شدن ایستاده در صورتی که کوچکترین خطایی، ممکن است به قیمت جان فرد تمام شود. پس می توان نتیجه گرفت، رفتارهایی از قبیل هُل دادن ناهنجاری هایی هستند که ریشه در نیاز ناشی از محدودیت ها دارند که حتی پس از ترمیم صورت مسئله آن هم برای سالها در عادت اجتماعی و رفتاری فرد باقی می مانند.

نقش ضعف حمل و نقل در شکل‌گیری رفتار اجتماعی

همانطور که در مقدمه گزارش و حتی نگاه کارشناس ذکر شد، محدودیت ها و زیرساخت های نامناسب بستری مناسب برای شکل گیری سوء رفتارها هستند. یک دهه قبل در سال 1391 حمزه شکیب رئیس کمیسیون عمران شورای شهر تهران از عقب ماندگی چند ده کیلومتری متروی پایتخت انتقاد کرد و تا به امروز این عقب ماندگی همچنان باقی است. گذشته از اعداد و ارقام نگاهی اجمالی به خطوط مترو به خصوص در ساعات پیک تردد گواه واضح این عقب ماندگی است.

پیشتر نیز شهردار تهران به نیاز پایتخت برای 2 هزار و 500 واگن قطار فقط در حوزه مترو اشاره کرد. این درحالی است که هم اکنون حدود یک هزار و 500 واگن قطار در حال فعالیت است. حتی معاون شهردار تهران نیز در تیرماه سال گذشته در صحن علنی شورای اسلامی شهر تهران اعلام کرد که «در حال حاضر سر فاصله خطوط 5.3 دقیقه است و برای رسیدن به سر فاصله 2 دقیقه (یعنی حالت استاندارد)، یک هزار و 467 واگن کسری داریم.»

در بخش های دیگر همچون اتوبوس نیز تهران وضعیت بهتری ندارد. طبق گزارش های رسمی حدود 80 درصد ناوگان اتوبوسی تهران نیازمند نوسازی است و همین تعداد فعال هم پاسخگوی نیاز شهروندان نیست. البته وعده هایی در این زمینه داده شده که می توان به برنامه خرید حدود 700 دستگاه اتوبوس و افزایش یکهزار واگن مترو تا اختصاص حدود 40 درصد بودجه سال جاری به حوزه نوسازی حمل و نقل اشاره کرد.

اما با این وجود عقب ماندگی ها نه تنها در سالهای متمادی آسیب های روانی را برای مردم پایتخت داشته است بلکه سوء رفتارهایی را ایجاد کرده که امروزه به طور عادی در کل شبکه حمل و نقل شاهد ان هستیم و برخی مواقع همین سوء رفتارها نزاع های لفظی و حتی درگیری فیزیکی را ایجاد می کند.

محمدی در این رابطه نیز گفت: همواره ناکارآمدی، محدودیت و عقب ماندگی در تمامی زمینه ها از عرصه خانواده گرفته تا محیط کار و جامعه باعث ایجاد سوء رفتار می شود. متاسفانه اکنون در حوزه رفاه و خدمات به خصوص در کلان شهرها با عقب ماندگی گسترده ای مواجه هستیم که طی چندین دهه انباشته شده است.

این کارشناس علوم اجتماعی تاکید کرد: امروزه حمل و نقل با مشکلات و محدودیت های خود یکی از بزرگ ترین بسترهای بار منفی روانی و عصبانیت در تهران است و به دلیل ارتباط طیف گسترده ای از مردم با این شبکه جابه جایی، هرگونه رفتاری در برخورد با آن می تواند یک عادت و فرهنگ رفتاری را ایجاد کند.

وی بر نیاز مبرم آسیب شناسی عمیق در حوزه اجتماعی تهران به خصوص حمل و نقل تاکید کرد و افزود: حتما باید مسئولان شهری و انتظامی و به خصوص متولیان فرهنگی به این بخش ورود کنند چون با وجود جدیت و گستردگی آسیب های رفتاری در این بخش مطالعه دقیق، میدانی و حتی تحلیلی درباره آن نمی بینیم.

به طور حتم سطح برخوداری شهروندان از خدمات عمومی، دسترسی آسان، تسهیل در جابه جایی و کیفیت جابه جایی تاثیر مستقیم در جلوگیری از ناهنجاری رفتاری میان کاربران دارد. موضوعی که به طور مستقیم با مدیریت شهری پایتخت ارتباط دارد.