بزرگنمايي:

راه ترقی - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مهدی بازرگان| در آستانه دور چهارم مذاکرات ایران و ایالات متحده در مسقط که قرار است روز یکشنبه (20 می ‌2025) برگزار شود، گزارش‌ها از تشدید اختلافات میان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، حکایت دارند. این مذاکرات که کماکان با حضور عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و استیو ویتکوف، نماینده ویژه کاخ سفید انجام می‌شود، در حالی پیش می‌رود که نتانیاهو فشار برای گزینه‌های نظامی علیه ایران را افزایش داده است. با این حال، رویکرد دیپلماتیک ترامپ که به دنبال توافقی بدون توسل به نیروی نظامی است، نشان‌دهنده تمایل واشنگتن به کاهش تنش‌ها و تقویت ثبات منطقه‌ای است.
اولویت مذاکره بر تقابل نظامی
دور جدید مذاکرات ایران و آمریکا در عمان، نشانه‌ای از عزم واشنگتن برای احیای دیپلماسی با تهران است. این مذاکرات که پس از سه دور گفت‌وگو در عمان و رم انجام می‌شود، با هدف جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای در ازای رفع تحریم‌ها پیش می‌رود. عباس عراقچی با تجربه‌ای طولانی در مذاکرات هسته‌ای، رهبری هیئت ایرانی را بر عهده دارد، در حالی که استیو ویتکوف، نماینده ویژه کاخ سفید، رویکردی عمل‌گرایانه را نمایندگی می‌کند. به گزارش رویترز، چارچوب اولیه مذاکرات بر حفظ هسته توافق 2015 (JCPOA) با تمدید مدت آن به 25 سال، تشدید نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و گسترش بندهای غروب تمرکز دارد.
ترامپ، برخلاف دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش که از برجام خارج شد، اکنون دیپلماسی را ترجیح می‌دهد. دیدار غیرعلنی او با ران درمر، وزیر امور راهبردی اسرائیل در روز پنجشنبه هفته گذشته نشان داد که او به دنبال توافقی با ایران بدون توسل به نیروی نظامی است. این موضع با خواسته‌های نتانیاهو که به گفته اسرائیل‌هیوم خواستار اقدام نظامی علیه ایران است، در تضاد جدی قرار دارد. در این بین تصمیم ناگهانی ترامپ برای آتش‌بس با انصارالله یمن، بدون اطلاع قبلی به اسرائیل نیز به این تنش‌ها دامن زده است. جدعون ساعر، وزیر خارجه اسرائیل، به نقل از یدیعوت احارونوت از عدم هماهنگی واشنگتن انتقاد کرد. این اقدامات حکایت از آن دارد که ایران با حفظ آرامش و پیشنهادهای سازنده، توانسته فضای دیپلماتیک را به نفع خود هدایت کند.
اصرار ناموفق بر گزینه نظامی و انزوای اسرائیل
اختلافات میان نتانیاهو و ترامپ ریشه در دیدگاه‌های متضاد آنها درباره ایران دارد. نتانیاهو که از حامیان سرسخت مدل لیبی برای خلع سلاح کامل هسته‌ای ایران است، بارها خواستار اقدام نظامی شده بود که تاکنون نتیجه‌ای برای او در پی نداشته است. به گزارش آکسیوس، نتانیاهو در دیدار با مقامات کاخ سفید، از جمله ویتکوف و مارکو روبیو، تلاش کرد تا مذاکرات را به سمت شکست هدایت کند.
با این حال، منابع نزدیک به ترامپ، به نقل از اسرائیل‌هیوم، گزارش داده‌اند که رئیس‌جمهور آمریکا از فشارهای مداوم نتانیاهو «کلافه» شده و تصمیم گرفته بدون هماهنگی با تل‌آویو پیش برود. این ناامیدی متقابل، روابط دو طرف را به پایین‌ترین سطح رسانده است. تولسی گبرد، مدیر اطلاعات ملی هم با تاختن بر جنگ‌طلبان و فشارهای مخرب آنها بر دولت ترامپ تأکید دارد «افرادی در جامعه اطلاعاتی مشغول به کارند، ولی شاید در برخی موارد بیش از حد از تأثیر کارشان بر کسانی که تصمیمات مرگ و زندگی برای کشور ما می‌گیرند، جدا افتاده‌اند؛ تصمیماتی که ممکن است به جنگ منجر شود یا از جنگ جلوگیری کند، همان‌گونه که رئیس‌جمهور ترامپ در جبهه‌های مختلف تلاش دارد از آن جلوگیری کند و همچنین کسانی هستند که توسط مجتمع نظامی-صنعتی تطمیع شده‌اند و از موقعیت خود سوءاستفاده می‌کنند تا اطلاعات را دستکاری یا تغذیه کنند، همان‌طورکه در جنگ عراق دیدیم، تا زمینه‌ساز یک جنگ جدید شوند».
البته در این بین تلاش‌های اسرائیل برای تأثیرگذاری بر سیاست خارجی آمریکا با موانع جدی مواجه شده است. پیشنهاد یحیی‌ئیل لیتر، سفیر اسرائیل، برای توقف کوتاه‌مدت ترامپ در اسرائیل طی سفر منطقه‌ای‌اش و سفر هفته گذشته ران درمر به واشنگتن نشان‌دهنده نگرانی تل‌آویو از انزوای دیپلماتیک است. هاآرتص در گزارشی خبر داد دولت دونالد ترامپ به‌شدت اسرائیل را برای توافق با حماس تحت فشار قرار داده و تهدید کرده در صورت عدم همراهی، تل‌آویو را «به حال خود رها خواهد کرد». این فشارها، همراه با تصمیمات مستقل ترامپ در یمن و مذاکرات با ایران، نشان‌دهنده کاهش نفوذ نتانیاهو در کاخ سفید است. ایران با حفظ مواضع اصولی خود و همکاری با آژانس، توانسته این شکاف را به فرصتی برای تقویت دیپلماسی تبدیل کند.
امید بی‌بی به جمهوری‌خواهان
در حالی که مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط عمان در جریان است، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، ناامید از رویکرد دیپلماتیک دونالد ترامپ به کنگره و جمهوری‌خواهان برای تحمیل شروط سختگیرانه علیه ایران امیدوار است. به گزارش جوئیش اینسایدر، سناتورهای برجسته‌ای مانند پیت ریکتس، تد کروز و تام کاتن، به همراه آگوست پفلگر در مجلس نمایندگان، نامه‌هایی به ترامپ نوشته‌اند که در آن خواستار نابودی کامل برنامه هسته‌ای ایران مشابه مدل لیبی هستند. این تلاش هماهنگ، با حمایت نتانیاهو به‌ دنبال تضعیف مذاکرات و تحمیل خواست‌های غیرواقعی است. نامه‌های متعدد کنگره که توسط چهره‌های جنگ‌طلب (کروز، ریکتس و پفلگر) هدایت می‌شوند، با استناد به گزارش 26 فوریه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ادعا می‌کنند پیشرفت‌های هسته‌ای ایران نظارت جامع را غیرممکن کرده است. آنها خواستار حذف دائمی ظرفیت غنی‌سازی، از بین بردن سانتریفیوژها، روتورها و ذخایر آب سنگین و اورانیوم غنی‌شده هستند. نامه‌ها تأکید می‌کنند هر توافقی که غنی‌سازی را مجاز بداند، به دلیل «گسترش برنامه هسته‌ای ایران» غیرقابل تأیید است.
این موضع که بازتاب خواست نتانیاهو برای خلع سلاح کامل ایران است، پروتکل‌های نظارتی برجام 2015 را رد کرده و آن را «نقص مهلک» می‌خواند، زیرا به ادعای آنها، ایران را به آستانه تسلیحاتی نزدیک کرده است. نامه‌ها همچنین دولت بایدن را به دلیل «اجرای مجدد عملی برجام» و تضعیف فشار حداکثری ترامپ سرزنش کرده و از رویکرد سختگیرانه دوره اول او تمجید می‌کنند. این فشارها با واقعیت‌های فنی و دیپلماتیک همخوانی ندارد.
ایران بارها بر صلح‌آمیز‌بودن برنامه هسته‌ای‌اش تأکید کرده و با آژانس همکاری داشته است. گزارش‌های آژانس، برخلاف ادعاهای نامه‌ها نشان‌دهنده نظارت مستمر بر فعالیت‌های ایران است. در مقابل، ترامپ بر توافق بدون توسل به نیروی نظامی اصرار دارد، موضعی که با خواست‌های کنگره و نتانیاهو در تضاد است. اظهارات رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر تمایل به «تعامل و همکاری با ایران» نشان‌ از تمایلش برای دیپلماسی دارد.
البته لازم به ذکر است که هفته گذشته ترامپ در پاسخ به اینکه آیا ایالات متحده تصمیمی درباره موافقت با غنی‌سازی اورانیوم در ایران گرفته است، عنوان کرد: «ما هنوز آن تصمیم را نگرفته‌ایم. خواهیم گرفت». گفتنی است جی‌دی ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا نیز روز چهارشنبه اعلام کرد مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای ایران در مسیر درستی پیش می‌رود و تأکید کرد تهران می‌تواند انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز داشته باشد، اما نه غنی‌سازی‌ای که به ساخت سلاح هسته‌ای منجر شود. حال باید دید در دور جدید مذاکرات چه سرنوشتی برای مقوله مهم غنی‌سازی در ایران رقم خواهد خورد و آیا دو طرف به توافقی، حتی بدون رضایت و تأمین منافع اسرائیل و نتانیاهو دست خواهند یافت.
بازار