راه ترقی - جماران / سال 1400 معادل 493.6 میلیون بشکه نفت خام تلفات انرژی داشته ایم که اگر تقسیم بر تعداد روزهای سال کنیم می شود معادل 1.35 میلیون بشکه در روز نفت خام. سال 1400 میزان تلفات به عدد 548.2 میلیون بشکه معادل نفت خام و 1.5 میلیون بشکه در روز معادل نفت خام رسیده و روندی افزایشی داشته است. یعنی از 340 هزار بشکه در روز معادل نفت خام افزایش تولید، معادل 150هزار بشکه آن تلف شده و از بین رفته است. جالب این است که در میان کسانی در مورد بهره وری انرژی بحث می کنند و نگران مصرف مردم و یارانه ها هستند، کمتر صحبتی در این زمینه می شود!
با اینکه موضوع بهره‌وری انرژی و اصلاح یارانه‌ها در ماه های اخیر بسیار مورد توجه مسئولان قرار گرفته است، نگاهی به داده‌های رسمی وزارت نفت، تصویر متفاوت و نگران‌کننده‌ای از مبدأ بحران انرژی ارائه می‌دهد، غلامحسین حسن تاش، کارشناس ارشد انرژی، در یادداشتی، ضمن بررسی داده های رسمی وزارت نفت، با اشاره به واقعیتی کمتر دیده‌شده از سوی مسئولان، اما به‌ مراتب هشداردهنده‌تر، تاکید می کند که تلفات انرژی در بخش تولید و انتقال نه‌تنها کاهش نیافته بلکه در مسیر افزایشی نگران‌کننده قرار دارد. بر اساس گزارش‌های آماری، تلفات انرژی از 1.35 میلیون بشکه معادل نفت خام در روز در سال 1400 به 1.5 میلیون بشکه در سال 1401 رسیده است.
بازار

حسن تاش در ادامه این یادداشت پرسش جدی را مطرح کرد که چرا از تولیدکنندگان انرژی، که با کاهش تلفات خود می‌توانند سود مستقیم و بین‌المللی کسب کنند، انتظار کارآمدی نمی‌رود، اما مصرف‌کننده‌ای که ابزار و اختیار محدودی دارد، باید بار اصلی ناکارآمدی‌ها را بر دوش بکشد؟
متن این یادداشت که در صفحه شخصی این کارشناس ارشد انرژی منتشر شده، بدین شرح است:
به نمودار زیر دقت کنید . این جزء کوچک اما به نظر من بسیار مهمی از نمودار جریان انرژی کشور است که هر ساله ( و البته با دو سال تاخیر آماری ) توسط وزارت نفت منتشر می شود. در این نمودار این جزء کوچک ولی مهم از نمودار اصلی بریده شده ، بزرگ شده و اجزاء مربوط به دو سال کنار هم قرار گرفته است.

این نمودار نشان دهنده تلفات انرژی در بخش های تولید کننده و عرضه کننده انرژی است، تلفات تبدیل انرژی اولیه هیدروکربنی به انرژی ثانویه برق ، سوزاندن و به مشعل فرستادن گاز همراه نفت و بعضا میعانات گازی در صنعت نفت ، تلفات انتقال و غیره .
تلفات انرژی سال 1400 = 1.35 میلیون بشکه در روز معادل نفت خام
همانطور که ملاحظه می شود در سال 1400 کل تولید انرژی اولیه کشور که حدود 98 درصد آن را هیدرو کربن ها ( شامل نفت و گاز) تشکیل می دهند و نیز انرژی صادراتی معادل 9 میلیون بشکه در روز معادل نفت خام بوده است . منظور از معادل نفت خام این است که تولید گاز و نفت و سایر انرژی ها ( که بسیار محدود است) از نظر ارزش حرارتی با نفت خام معادل سازی شده است. در این سال 493.6 میلیون بشکه معادل نفت خام تلفات انرژی داشته ایم که اگر تقسیم بر تعداد روزهای سال کنیم می شود معادل 1.35 میلیون بشکه در روز نفت خام. برای این که ابعاد و اهمیت آن مشخص شود باید توجه کنیم که این عدد معادل 15 درصد کل تولید انرژی اولیه کشور و معادل حدود 19 درصد کل انرژی مصرفی در داخل کشور است.

تلفات انرژی سال 1401 = 1.5 میلیون بشکه در روز معادل نفت خام
در سال 1401 تولید انرژی اولیه کشور احتمالا به دلیل افزایش صادرات نفت به 9.34 میلیون بشکه در روز معادل نفت خام افزایش یافته است؛ یعنی حدود 340 هزار بشکه در روز معادلِ نفت خام، نسبت به سال 1400 افزایش یافته که به احتمال زیاد عمدتا هم نفت خام صادراتی بوده است. اما در این سال میزان تلفات مذکور به عدد 548.2 میلیون بشکه معادل نفت خام رسیده است، که اگر بر تعداد روزهای سال تقسیم کنیم به عدد 1.5 میلیون بشکه در روز معادل نفت خام می رسیم. یعنی از 340 هزار بشکه در روز معادل نفت خام افزایش تولید، معادل 150هزار بشکه آن تلف شده و از بین رفته است. ارقام نشان می دهد که این اتلاف عمدتا هم مربوط به سوزاندن گازهای همراه نفت بوده است که با زیاد شدن تولید نفت خام مشعل سوزی گازهای همراه استخراجی آن هم افزایش یافته است. ضمن این که متاسفانه تلفات نیروگاهی هم افزایش یافته است. در واقع 19 درصد تلفات انرژی نسبت به کل مصرف انرژی کشور نیز به 19.2 درصد افزایش یافته است.
جالب این است که در میان کسانی در مورد بهره وری انرژی بحث می کنند و نگران مصرف مردم و یارانه ها هستند، کمتر صحبتی در این زمینه می شود. بر اساس برآوردهای نگارنده در بهترین شرایط ارتقاء بهره وری انرژی در بخش های مختلف مصرف انرژی که گستردگی و پراکندگی بسیاری هم دارد حدود یک میلیون بشکه معادل نفت خام از مصرف کم خواهد شد که البته بسیار مهم است و باید هم انجام شود . اما سوال این است که وقتی عرضه کنندگان انرژی کار تخصصی شان را درست انجام نمی دهند از مصرف کنندگان چه انتظاری باید داشت!؟ آن هم تولیدکنندگانی که هر چقدر تلفاتشان را کم کنند می توانند آن را به قیمت های جهانی (منطقه ای) نقد کنند و نیاز به مکانیزم های پیچیده و عجیب و غریب هم ندارد. آیا بهتر نیست اینها از خودشان شروع کنند ؟ در حالی که تلفاتشان در حال افزایش و بهره وری شان در حال کاهش است چه انتظاری از مردم دارند!