بزرگنمايي:

راه ترقی - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
محسن صالحی‌خواه| استانبول در آخر هفته‌ای که گذشت، مرکز تردد دیپلمات‌های ارشد چند کشور برای گفت‌وگوهای بین‌المللی بود. از یک سو، هیئت‌های دیپلماتیک روسیه و اوکراین برای مذاکرات صلح در کاخ دولماباغچه استانبول حاضر شدند و در نشست سه‌جانبه روسیه – ترکیه – اوکراین شرکت کردند. همچنین مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا نیز به استانبول رفت که در نشست سه‌جانبه با ترکیه و اوکراین شرکت کند.
مارکو روبیو در جریان حضورش در ترکیه، با اسعد الشیبانی، وزیر خارجه دولت موقت سوریه نیز دیدار و گفت‌وگو کرد. مذاکرات ایران و تروئیکای اروپایی نیز در استانبول برگزار و پایان آن روز گذشته اعلام شد. آن‌طور که از مجموع این رویدادهای دیپلماتیک به نظر می‌آید، ترکیه در حال نقش‌آفرینی بیشتر در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی است. 
توافق برای ادامه گفت‌وگوها
استانبول دیروز محل برگزاری گفت‌وگویی میان دیپلمات‌های ارشد ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام بود. از سمت ایران، مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی و کاظم غریب‌آبادی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه در این نشست حاضر بودند. غریب‌آبادی راجع به این نشست در توئیتر نوشت: «دکتر تخت‌روانچی و من میزبان مدیران سیاسی سه کشور اروپایی در استانبول بودیم. ما به تبادل نظر و بحث در مورد آخرین وضعیت مذاکرات غیرمستقیم هسته‌ای و لغو تحریم‌ها پرداختیم. ایران و سه کشور اروپایی مصمم به حفظ و استفاده بهینه از دیپلماسی هستند. در صورت لزوم، دوباره برای ادامه گفت‌وگوها دیدار خواهیم کرد.»
کریستین ترنر، مدیرکل سیاسی وزارت خارجه انگلیس نیز درباره این نشست اظهار داشت: «مدیران سیاسی تروئیکای اروپا امروز با دیپلمات‌های وزارت امور خارجه ایران در استانبول دیدار کردند. ما تعهدمان نسبت به گفت‌وگو را اعلام کردیم. ما از مذاکرات ایران و آمریکا و فوریتی که به آن داده شده استقبال و توافق کردیم که باز هم دیدار کنیم.» روز گذشته همچنین این خبر اعلام شد که روبیو با این مدیران ارشد اروپایی درباره ایران رایزنی خواهد کرد.
تلاش برای پایان تیرگی روابط
مذاکرات ایران و تروئیکای اروپایی در استانبول در حالی صورت گرفت که قرار است دور پنجم مذاکرات غیرمستقیم ایران و ایالات متحده برگزار شود. به غیر از مسئله هسته‌ای که میان ایران و اروپا در جریان است، روابط ایران و اروپا نیز وضعیت مناسبی ندارد. در حال حاضر چند پرونده میان دو طرف یعنی ایران و سه کشور در یک سو و همچنین بعضی پرونده‌ها به صورت دوجانبه – مثل دستگیری اتباع ایران در انگلیس یا دستگیری اتباع فرانسه در ایران – باز است.
پیش از این، موضوع هسته‌ای مسئله اصلی میان ایران و اروپا بود اما در حال حاضر مسئله جنگ اوکراین و حمایت کشورهای اروپایی از اسرائیل در جریان نسل‌کشی در غزه نیز به آن اضافه شده است. از سال 1401 و پیش از آغاز جنگ در غزه نیز دو طرف وارد وضعیتی نابسامان شده بودند. ایران با تئوری زمستان سخت به استقبال اروپایی‌ها رفت و آن‌ها در جریان اعتراضاتی که این سال در ایران اتفاق افتاد، حمایت خود را از بعضی عناصر ضدحکومت ساکن خارج از کشور علنی و با آن‌ها دیدار کردند. مذاکرات احیای برجام نیز در همان شرایط متوقف شد. 
در چنین شرایطی، اروپایی‌ها ایران را به بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت تهدید می‌کنند؛ اقدامی که از سوی ایران برتابیده نخواهد شد و عباس عراقچی وزیر امور خارجه درباره تبعات آن هشدار داده است. عراقچی در مقاله‌ای که در نشریه لوپوئن فرانسه چاپ شد، در این باره نوشت:‌ «ایران موضع خود را به‌روشنی اعلام کرده است. ما به‌صورت رسمی به تمامی امضاکنندگان برجام هشدار داده‌ایم که هرگونه سوء‌استفاده از سازوکار «بازگشت خودکار تحریم‌ها (Snapback)» پیامدهایی به‌دنبال خواهد داشت: نه‌تنها پایان نقش اروپا در این توافق را رقم خواهد زد، بلکه ممکن است به تشدید تنش‌هایی منجر شود که بازگشتی برای آنها متصور نیست.
سه کشور اروپایی (E3) باید از خود بپرسند چگونه کار به این بن‌بست کشیده شده است. در پی رایزنی‌های اخیر با روسیه و چین، آمادگی خود را برای سفر به پاریس، برلین و لندن جهت آغاز فصلی تازه در روابط ابراز کردم. این ابتکار منجر به انجام گفت‌وگوهای مقدماتی در سطح معاونان وزرای امور خارجه شد؛ آغازی شکننده، اما امیدبخش. با این حال، زمان به سرعت در حال گذر است.»
هراس از نقش منفی اروپا
شواهد نشان می‌دهد که یکی از نگرانی‌های جمهوری اسلامی ایران، نقش‌آفرینی منفی طرف‌های اروپایی در جریان مذاکرات ایران و آمریکا و تشدید تنش‌ها باشد. اروپایی‌ها ماشه را در اختیار دارند و همچنان تهدید می‌کنند که از آن استفاده خواهند کرد. از میان اظهارنظرهایشان می‌توان فهمید نگران منافع خود در جریان گفت‌وگوهای شکل‌گرفته میان ایران و آمریکا هستند. اگرچه گفت‌وگوهای روی میز به مسئله هسته‌ای برمی‌گردد و ظاهری حقوقی دارد، اما در حقیقت مسائل کاملاً سیاسی هستند و درهم‌تنیدگی آن‌ها نیز کار را از مسئله هسته‌ای فراتر برده است.
اروپایی‌ها همواره جمهوری اسلامی را متهم می‌کنند که در کنار روسیه به امنیت آن‌ها تجاوز کرده است. مسئله مورد ادعای آنان نیز فروش پهپادهای شاهد 136 به روسیه است که ایران درباره آن و قدمت همکاری‌های نظامی میان تهران و مسکو صحبت کرده است. آن‌ها همچنین مدعی بودند که ایران به روس‌ها موشک بالستیک برای هدف قرار دادن اوکراین فروخته که از این ادعا نیز استفاده‌های زیادی کردند. ایران این ادعا را تکذیب کرده است. چندی پیش بار دیگر موضوع موشک‌ها روی میز قرار گرفت و این ادعا مطرح شد که لانچر موشک‌های مذکور که مدعی هستند موشک بالستیک تاکتیکی فتاح – 360 است، به تازگی تحویل روس‌ها شده است. مجموع این مسائل، وضعیت پیچیده‌ای در روابط ایران و اروپا به وجود آورده است.
نکته جالب توجه این است که جمهوری اسلامی از این سوی میز دست خود را به سوی اروپایی‌ها دراز کرده اما هنوز گفت‌وگوهای دو طرف از اواخر سال 2024 تا کنون، فراتر از سطح معاونان نرفته است. فرانسوی‌ها تهدید کردند که به خاطر بازداشت دو تبعه این کشور از ایران شکایت می‌کنند. چند دستگیری با اتهامات مربوط به امنیت ملی و تروریسم در انگلستان صورت گرفته که آن‌ها انگشت اتهام را به سمت تهران گرفته‌اند. همچنین سوئد و هلند نیز اتهاماتی از همین جنس به جمهوری اسلامی وارد می‌کنند. اتهاماتی که در این شرایط حساس و در میانه تلاش‌ها برای جلوگیری از بروز بحران، در کنار چند فرضیه دیگر، می‌تواند بهانه‌هایی برای امتیازگیری باشد. اما در حال حاضر دیپلمات‌ها می‌گویند که گفت‌وگوهایشان را ادامه می‌دهند. باید دید در هفته‌های آینده شرایط به کدام سمت می‌رود چراکه زمان با سرعت در حال گذر است.
مبادله 1000 اسیر بین روسیه و اوکراین
استانبول محل مذاکرات صلح اوکراین نیز بود. ابتدا این احتمال مطرح می‌شد که شاید پوتین شخصاً به استانبول بیاید و با زلنسکی ملاقات کند. حتی ترامپ ابراز امیدواری کرده بود که در جریان مذاکرات استانبول حاضر شود. اما در نهایت این اتفاق رخ نداد و دو هیئت دیپلماتیک پس از بیش از سه سال، مقابل هم نشستند تا به فرمولی برای صلح در آن برسند. 
روسیه و اوکراین در مذاکراتی که حدود 2 ساعت به طول انجامید، توافق کردند که 1000 اسیر روس در برابر 1000 اسیر اوکراینی آزاد شوند. به گزارش آناتولی، رستم عمروف، وزیر دفاع اوکراین با اشاره به بررسی الگوها و روش‌های مختلف در این زمینه گفت: «همکاران ما در تماس هستند و تمام اسناد مربوطه را تبادل خواهیم کرد. اکنون زمان تبادل اُسرا فرا رسیده است. به‌زودی مرحله بعدی را به اطلاع شما خواهیم رساند.» 
خبرگزاری فرانسه اما بُعد دیگری از این نشست را خبری کرد. به گفته یک دیپلمات ناشناس فرانسوی، اعضای هیئت روسی در استانبول خواسته‌های غیرقابل قبولی را مطرح کردند که فراتر از آنچه قبل از نشست روسیه و اوکراین مورد بحث قرار گرفته بود، به نظر می‌آمد. از جمله «خروج نیروهای اوکراینی از مناطق وسیعی از خاک اوکراین که تحت کنترل دارند، به منظور دستیابی به توافق آتش‌بس.» 
نشست سه‌جانبه ترکیه – آمریکا – اوکراین
نشست سه‌جانبه دیگری نیز پیش از ظهر دیروز، میان سه کشور ترکیه، آمریکا و اوکراین برگزار شد که ریاست آن را هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه بر عهده داشت. بر اساس گزارش رسانه‌های ترکیه از منابعی دیپلماتیک در این کشور، در این نشست مطرح شد که آتش‌بس بی‌قید و شرط برای طرف اوکراینی اولویت دارد. خبرگزاری رویترز نیز به نقل از یک منبع دیپلماتیک اوکراینی مدعی شد روسیه خواستار برگزاری مذاکرات مستقیم صلح با اوکراین بدون حضور نمایندگان آمریکا و ترکیه است. آندری یرماک، دستیار ارشد ولودیمیر زلنسکی نیز در تلگرام نوشت: «ما برای صلح و آتش‌بس بلندمدت و بدون قید و شرط آماده‌ایم. هیئت اوکراینی امروز در استانبول است تا به آتش‌بس بی‌قید و شرط دست یابد. این اولویت ماست.»
ملاقات با سوری‌ها
مارکو روبیو پس از آنکه ترامپ از لغو تمام تحریم‌های سوریه خبر داد، با اسعد الشیبانی همتای سوری خود دیدار کرد. روبیو با الشیبانی در ترکیه دیدار کرد تا در مورد راه‌های پیشبرد عادی‌سازی روابط بین دولت آمریکا و احمد الشرع، رئیس موقت سوریه، گفت‌وگو کند. به گزارش ایسنا، روبیو پس از مذاکرات به خبرنگاران گفت: «ما معتقدیم که یک سوریه صلح‌آمیز و باثبات یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌ها در منطقه در مدت زمان طولانی خواهد بود و ما می‌خواهیم هر کاری که می‌توانیم برای کمک به تحقق این امر انجام دهیم.»
او نیز مانند ترامپ اظهار داشت که «رهبری جدید سوریه پذیرای عادی‌سازی روابط با اسرائیل است که این اولویت اصلی ایالات متحده است.» پس از اعلام لغو تحریم‌های سوریه از سوی ترامپ و دیداری که او در ریاض با احمد الشرع داشت، کارشناسان می‌گویند انتظار می‌رود که روند بازسازی سوریه با ورود شرکت‌های مختلف آغاز شود. 
بازار